De hamvraag is eigenlijk: in hoeverre beschouwen we financiële instellingen als bedrijven op de vrije markt en in hoeverre als onderdeel van het publieke domein? Het eerste geval vraagt om vrijlaten en het tweede juist om ingrijpen. Op dit moment is er een verkeerde mix van deregulering en overheidsinterventie, zo legt Harald Benink (hoogleraar Banking and Finance, Universiteit van Tilburg) uit. Het is niet gereguleerd welke activiteiten financiële instellingen mogen ontplooien en hoeveel risico ze daarbij mogen nemen, maar de overheid staat wel klaar om ze te redden als het fout gaat.
Die combinatie vormt een perverse prikkel tot risicovol gedrag op kosten van de samenleving, net zoals eerder beschreven bij de bonussen. Ewald Engelen (hoogleraar Financial Geography, Universiteit van Amsterdam) liet zien hoe dit systeem er toe geleid heeft dat banken voor de crisis extreem winstgevend konden zijn. Toch heeft dit volgens hem geleid heeft tot een enorme verspilling van kapitaal en ook human capital, omdat die winst werd gemaakt met allerlei geconstrueerde beleggingsproducten in plaats van met nuttige reële investeringen.
Draait de wereld om geld?
Verschillende sprekers opperden diverse oplossingen, variërend van het verplichten van banken om meer reserves in kas te houden zodat ze beter tegen een stootje kunnen, tot strenger internationaal toezicht en het scheiden van de zogenaamde retailbanken en zakenbanken. Maar voordat we meteen aan oplossingen en toepassingen gaan denken, wees Arjo Klamer (hoogleraar Economie van Kunst en Cultuur, Erasmus Universiteit Rotterdam) op het diepere verhaal achter geld. Wat is geld eigenlijk?
Geld is een middel om mee te betalen en mee te rekenen. Het is ook een bindmiddel, een symbool van een samenleving. Maar waar het in het leven echt om gaat, is lang niet altijd in geld uit te drukken. Met geld kun je bijvoorbeeld wel een huis kopen maar niet een thuis, terwijl dat 'thuis' is waar het om draait. Het huis is een middel om het doel van een thuis te realiseren. En zo is het ook met geld, het is bovenal een middel. De echt belangrijke doelen bevinden zich in wat Klamer noemt 'de sociale sfeer', en niet in de sfeer van de markt of bestuur. De moeilijkheid is dat het met sociale waarde lastig rekenen is, en daarom zijn we te gefixeerd op geld, economische groei en winst terwijl we daarmee eigenlijk doel en middel verwisselen. Geld is niet geschikt als maat van alle dingen. Geld zou om de wereld moeten draaien, en niet andersom.
Lessen en vragen voor de toekomst
In de laatste bijeenkomst van dit jaar op 24 november a.s. zullen de leden van het Sustainable Finance Lab inventariseren tot welke lessen en vragen de voorgaande bijeenkomsten hebben geleid. Met die vragen kan de groep wetenschappers aan het werk. Naar verwachting zullen zij antwoorden en verkenningen presenteren in een nieuwe discussiereeks in het voorjaar.
Lees ook deel één in deze serie over het Sustainable Finance Lab: op naar een dienstbare financiële sector
Deel twee: Sustainable Finance Lab: dienstbaar aan wie?
Meer informatie en links naar de opnames vind je hier.