Jij bent net zo nep (of echt) als celebrities

Van David Bowie tot Beyoncé: populaire cultuur heeft grote invloed op hoe wij nadenken over sociale kwesties, maar ook over wat identiteit is. Des te belangrijk om kritisch te blijven op media.
Leestijd 4 minuten — Do 11 februari 2016
Identiteit onbekend

Mediawetenschapper dr. Dan Hassler-Forest opende de reeks Identiteit onbekend en liet er geen twijfel over bestaan: van David Bowie tot Beyoncé, populaire cultuur heeft grote invloed op hoe wij nadenken over sociale kwesties, maar ook over wat identiteit is. Onze identiteit lijkt volgens hem op het droste-effect: wij zijn een veelvoud aan persona's en spelen in verschillende omstandigheden een andere rol. Maar wie zijn we dan écht? Is er wel zoiets als authenticiteit? Het blijkt dat nep en echt in onze wereld volledig met elkaar vervlochten zijn.

In de videoclip van Formation doet Beyoncé de politieauto's in het ondergelopen New Orleans zinken.

Niet zomaar muziek

Afgelopen zaterdag bracht zangeres Beyoncé haar single 'Formation' uit. Dat ging niet bepaald onopgemerkt. Miljoenen bekeken haar videoclip en social media kanalen overstroomden met berichten. De volgende dag trad ze live op tijdens de pauze van de Superbowl. Daar werd nog lang over nagesproken. Waarom? Beyoncé laat haar toehoorders nadenken over sociale kwesties. Ze zingt over het geweld van de politie tegen de zwarte gemeenschap, over geld verdienen en over achterstandswijken. Haar optreden en de videoclip zitten vol politieke verwijzingen. Naast het overgrote deel positief commentaar, kreeg ze kritiek. Op het conservatieve FoxNews vroeg men zich af waarom ze het sportfeestje moest verpesten met dit soort zware kost. Anderen waren boos over haar uitspraak “creole vs. negro” en maakten het verwijt dat ze trauma's en ellende van de zwarte gemeenschap exploiteert. De toch al steenrijke zangeres verdient immers bakken met geld aan dit nummer. Dit is geen simpel popliedje. Dit is voer én stof tot nadenken voor de fans, critici en academici. Ze zingt in haar nieuwe nummer over haar identiteit als trotse donkere vrouw, over haar roots en over haar weg naar de top. Beyoncé claimt een authentieke identiteit, waarbij ze refereert aan afkomst, klasse en etniciteit. Is dat de échte Beyoncé? En welke invloed heeft dit beeld op haar fans?

Identiteit is veranderlijk: de vele gezichten van David Bowie

Je bent altijd iemand anders

Hassler-Forest bestudeert hoe wij popcultuuruitingen gebruiken bij het construeren van onze identiteit en hoe ze onze ideeën beïnvloeden over jezelf presenteren. Zo was David Bowie, met zijn flamboyante en androgyne uiterlijk, belangrijk voor sommige mensen in hun zoektocht naar wie ze waren op het gebied van gender en seksualiteit. Daarnaast lieten de constante transformaties van Bowie zien dat identiteit veranderlijk is. Maar boven alles was Bowie een artiest, een verzinsel, gespeeld door David Jones. Wie was híj dan? Dat zag het publiek niet. Deze scheiding tussen publieke en privé is bij huidige beroemdheden minder duidelijk. Beyoncé is tijdens optredens, net als Bowie, één en al glamour, maar op haar Instagram-account post ze foto's zonder make-up of tekeningen van haar dochter. Ook andere beroemdheden zoals Taylor Swift en Justin Bieber tonen deze kiekjes achter de schermen. Aan de ene kant bevinden de sterren zich in een ander universum, aan de andere kant zijn ze heel normaal en dichtbij. Ze zijn een product, maar laten ook een 'authentieke' kant van zichzelf zien. Dat klinkt als iets wat typisch is voor beroemdheden, maar ook 'gewone mensen' doen dit.

Ook in onze identiteitsvorming moeten we mee in de 24/7-maatschappij

IkTM

Het creëren van meerdere persona's, het creëren van een leven in een leven, is heel menselijk. Op je werk gedraag je je tegen collega's misschien anders dan in de kroeg tegen je vrienden. Dat was altijd al zo, maar het construeren van identiteit is versterkt door de opkomst van technologie en media. Online is iedereen actief bezig een imago te creëren. Net als Taylor en Justin denk je goed na over welke foto's je op Instagram plaatst (of Facebook of Twitter). Zo worden we allemaal onderdeel van de celebrity-cultuur. Deze cultuur gaat hand in hand met onze kapitalistische samenleving. Welke kleding je draagt, welke films je kijkt en met welke telefoon je belt: het is onderdeel van je identiteit en die bouw je zelf. Filosoof Michel Foucault noemt het hedendaagse individu 'entrepeneur of the self', oftewel wij zijn ondernemer van ons zelf. Jij bent jouw persoonlijke kapitaal, 24/7, en bent net als de beroemdheden een merk aan het uitdragen.

Vervagend beeld: nep en echt

Ben je dan nog echt? Volgens dr. Hassler-Forest is de grens tussen nep en authentiek moeilijk te duiden. Hij haalt hierbij de socioloog Jean Beaudrillard aan die stelt dat we media hebben – maar ook plekken als Disneyland – die duidelijk nep zijn, om de illusie te behouden dat de wereld om ons heen wel echt is. Maar in deze tijd ben je constant omgeven door media, daardoor bevinden we ons in een hyperrealiteit. In de hyperrealiteit is alles beter en mooier dan in de weerbarstige werkelijkheid. Eigenlijk is het net Hollywood. Het is belangrijk dat we deze wereld en alles wat de media ons voorschotelt dus met argusogen bekijken. Dat kan niet iedereen zelf. Dit onderstreept het belang van wetenschappers en critici die dit voor ons doen.

Kijk 'Iedereen beroemd' terug. Volgende week in de reeks geeft dr. Sander Thomaes (Ontwikkelingspsychologie, UU) de lezing 'Zo bijzonder', over de ontwikkeling van ons zelfbeeld en ontwikkeling van anderen hierop. Kunnen bijv. kinderen narcistisch worden door overdreven veel complimenten van hun ouders?