In mijn droom werd ik achtervolgd door een angstaanjagend monster. Opeens kwam de realisatie dat het niet echt was, maar een droom. “Wat zou het fijn zijn als ik vleugels had en weg kon vliegen”, dacht ik bij mezelf. En daar waren ze opeens; de vleugels. Zo vloog ik weg van het monster en daarna nam mijn brein de regie weer over. Heel kort was ik lucide. Eventjes had ik dus de controle over mijn droom”

Het is een van de droomervaringen waarin psycholoog Aurore Roland, schrijver van het boek Wat onze dromen ons (niet) vertellen (2024), zelf lucide was. Een lucide droom is een droom waarin je bewust bent van dat je droomt. Binnen dat bewustzijn zijn er gradaties: soms is besef vluchtig, maar soms kun je ook zelf bepalen wat er gebeurt. Vliegen, muren doorlopen, je angsten te lijf gaan; het kan allemaal. Zo kun je je eigen nachten dus regisseren als een soort innerlijke filmmaker. Hoe kan je dit doen en wat heb je er eigenlijk aan als je sleutelt aan het plot van je droom?

Lucide worden kun je (soms) leren

Je dromen sturen klinkt als magie. Helaas is het niet voor iedereen weggelegd om lucide te worden. Slechts de helft van de mensen maakt een lucide droom mee. Als het je dan lukt, is dat kans ook groot dat dit maar één keer per maand gebeurt. Toch kun je je kansen vergroten door een lucide staat bewust op te roepen met training en techniek.

Het is al een enorme overwinning om in een droom te kunnen zeggen: "hé, ik droom!"

“Er zijn hiervoor verschillende manieren”, vertelt Roland. “Een hele bekende is ‘reality checks’ doen overdag. Dit houdt in dat je steeds aan jezelf vraagt: ‘ben ik nu wakker of ben ik aan het dromen?’ Het idee is dat je dit dan automatisme in je droom gaat doen en zo lucide kan worden.” Ook het leren herkennen van je droompatronen kan helpen om ’s nachts de controle te pakken. Door een droomdagboek bij te houden kom je er misschien wel achter dat je regelmatig over dansende eenhoorns of paarse wasberen droomt. Wanneer je die dan weer tegen het lijf loopt ‘s nachts, kun je op een gegeven moment beseffen dat je niet wakker bent maar droomt.

Ondanks deze stappen zit het op commando of wekelijks je dromen besturen er simpelweg niet voor iedereen in. Het is al een enorme overwinning om in een droom te kunnen zeggen: ‘hé, ik droom!’

Wat zegt de wetenschap?

“Het onderzoek naar lucide dromen staat nog in de kinderschoenen. Hoewel het fenomeen fascineert, is er weinig over bekend”, zegt Roland. Wel zien wetenschappers verschillen in de hersenactiviteit bij lucide dromers vergeleken met een reguliere droom. “Tijdens ‘gewone’ dromen is de prefrontale cortex – het gebied dat reflecteert en zorgt voor rationaliteit- relatief inactief. Dit zou kunnen verklaren waarom dromen soms zo onlogisch zijn. Tijdens lucide dromen lijkt dit gebied juist actiever te worden en samen te werken met andere hersengebieden. Wat dit precies betekent, daar kan de wetenschap nog niks over zeggen”, aldus Roland.

Wetenschappers kunnen contact maken met lucide dromers

Wel is het een handig hulpmiddel bij droomonderzoek. Het lastige daaraan is namelijk dat mensen vaak hun dromen snel vergeten en onderzoekers met lege handen staan. Wanneer je lucide dromers gebruikt om dromen te onderzoeken kun je veel meer informatie vergaren en experimenten uitvoeren. Wetenschappers kunnen namelijk contact maken met lucide dromers. Waaronder ze zelfs simpele rekensommetjes geven en hier antwoord op krijgen via voor afgesproken oogbewegingen.

Toepassingen, maar met kanttekeningen

Maar kun je er zelf eigenlijk ook wat mee? Die vraag leidt tot uiteenlopende meningen over de waarde en risico's van lucide dromen. Regelmatig wordt gesuggereerd dat lucide dromen nuttig kunnen zijn bij het verwerken van nachtmerries. Door regie te hebben in een enge droom zou je het monster juist te lijf kunnen gaan of het hele plot omgooien. “Hoewel dit voor sommige mensen vast kan werken, ontbreekt overtuigend wetenschappelijk bewijs”, geeft Roland aan.

Roland: “Ook het trainen van vaardigheden tijdens lucide dromen - zoals visualiseren van sportbewegingen - is een populair idee, vooral binnen topsport. Maar ook hier is nog niet genoeg onderzoek naar gedaan om te kunnen zeggen dat dit echt werkt. We zien het nu hooguit als een placebo.”

"Voor sommige mensen kan lucide dromen een vorm van escapisme worden"

Critici zien in sommige gevallen zelfs risico’s bij lucide worden. “Voor sommige mensen - bijvoorbeeld die worstelen met psychische klachten - kan lucide dromen een vorm van escapisme worden”, vertelt Roland. “In plaats van de werkelijkheid onder ogen te zien, zoeken ze hun toevlucht tot een zelfgecreëerde droomwereld. Tijdens de coronapandemie had je zelfs een hele sociale mediatrend waarin mensen beweerden dat ze konden ‘shiften’ tussen werelden. Deze lucide dromers hadden waarschijnlijk niet eens meer een duidelijk beeld tussen de echte wereld en hun vorm van escapisme.”

Een sleutel tot het droommysterie?

Toch blijft de verwondering bestaan. Lucide dromen kan op de juiste manier simpelweg spannend en leuk zijn. Ook denkt Roland dat kan het ons misschien wel iets leren over het grotere mysterie van dromen zelf. Misschien is lucide dromen wel een sleutel tot een andere prangende vraag binnen de wetenschap: waarom dromen we eigenlijk?

Roland geeft nog een laatste tip mee voor mensen die na lang trainen of per ongeluk in een lucide droom terecht komen en hierin willen blijven: “Wrijf met je handen tegen elkaar of ga snel rondjes om je as draaien met je armen gestrekt. Het zijn twee manieren om je heel bewust te maken van je lichaam en omgeving en zo zorg je ervoor dat je langer lucide blijft.”