Dr. Jeroen Koch (Cultuurgeschiedenis, UU) werpt een blik op de geschiedenis van het koningshuis en het Nederlandse volksfeest, dat zijn oorsprong vond in Utrecht.
'In 1885 wilde de redactie van het liberale Utrechtsch Provinciaal en Stedelijk Dagblad– de voorloper van het Utrechts Nieuwsblad– een nieuwe nationale feestdag instellen. De opkomst van socialistische en confessionele partijen, zette in de ogen van de liberalen de nationale eenheid onder druk,' vertelt Koch. 'Ze zochten een symbool dat het land kon verenigen en kwamen al snel uit bij het koningshuis en de geboortedag van Wilhelmina, 31 augustus. Wilhelmina was nog geen koningin, haar vader Willem III zat op de troon. Hij was echter omstreden en het gevaar bestond dat hij het land eerder zou verdelen dan verenigen. Prinsessedag was geboren.'
'Prinsessedag, vanaf 1890 Koninginnedag, diende als een beschavingsoffensief: het moest een net volksfeest worden, ver van het ruwe volksvermaak van de kermis en het palingtrekken. Het beschaafde karakter van de viering bleef lang bestaan. Juliana hield een defilé op paleis Soestdijk. Beatrix drukte haar eigen stempel op de viering van Koninginnedag door het land in te trekken. De introductie van de vrijmarkt maakte het feest losser.'
Het oud-Hollandse, nette vermaak is gebleven in de traditionele spelen voor de koninklijke familie. Maar wie in Utrecht op de nachtelijke vrijmarkt rondloopt of overdag naar Amsterdam trekt, kan zich toch niet aan de indruk onttrekken dat het kermisachtige vermaak van weleer dubbel zo hard is weergekeerd. Welke stempel zal toekomstig koning Willem-Alexander op de dag gaan drukken?
Als je meer wilt weten, kijk dan in Henk te Velde, Gemeenschapszin en plichtsbesef. Liberalisme en nationalisme in Nederland, 1870-1918, Sdu Uitgeverij, 1992.
