Afgelopen week is het Platform Bescherming Burgerrechten een rechtszaak en publiekscampagne gestart, bericht radioprogramma NieuwsWeekend. Volgens hen is het gebruik van SyRi in strijd met het recht op privacy en is er geen onafhankelijk toezicht op het gebruik van gevoelige gegevens voor andere doeleinden dan waarvoor deze zijn verzameld. Sinds 3 jaar kan de overheid gegevens van burgers aan elkaar koppelen in het risicoprofileringssysteem om bijvoorbeeld belastingfraudeurs op te sporen.
Model- en risicoburgers
Terwijl we thuis onder de douche staan, op ons werk een mailtje sturen en even door Facebook scrollen, worden er allerlei gegevens van ons verzameld door de overheid. Al deze persoonlijke data worden door het overheidssysteem SyRi aan de hand van algoritmes geanalyseerd. Overheidsorganen als gemeentes, sociale verzekeringsbanken en scholen, gebruiken deze data vervolgens. Hiermee kan de overheid onderscheid maken tussen modelburgers en risicoburgers, en ontvangt deze een waarschuwing wanneer iemand zich om wat voor reden dan ook anders gedraagt. Dit overheidssysteem bestaat al sinds 2006, maar pas sinds 2014 is het wettelijk geregeld. “Toentertijd is er bijna geen aandacht voor geweest, en dat is opmerkelijk”, zegt advocaat Douwe Linders in de radio-uitzending.
Saaie samenleving
Inmiddels ligt dat dus anders. Naast SyRi is er ook veel zorg om de Wet op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten, in de volksmond ook wel de Sleepwet genoemd. Op 21 maart is hier zelfs een referendum over. Tijdens de lezing 'Grenzen aan het internet' waarschuwt ook directeur van het Rathenau Instituut, dr. ir. Melanie Peters, voor digitalisering en de ethische en maatschappelijke vraagstukken die de datahonger van de overheid met zich meebrengt. Onze rechtsstaat, democratie en menselijke waardigheid staan volgens haar op het spel. "Hoe vrij ben je nog wanneer de politie voordat je ook maar iets hebt gedaan, je op basis van een dataprofiel al in de gaten houdt?" Privacy-expert Xander Bouwman voegt toe dat een surveillancestaat zorgt voor een saaie, overgecontroleerde samenleving met brave, volgzame burgers. Het idee gezien of gevolgd te worden leidt tot zelfcensuur, dat ook bekend staat als 'social cooling'. Hij geeft een paar tips. Gebruik alternatieven voor Whatsapp (zoals de beter beveiligde dienst Signal), zeker als activist, journalist of arts. Surf via een Tor browser of VPN. Bedenk welke data je weggeeft in ruil voor een gratis app, en of dat het waard is, en log nooit in via Facebook. Als je meer wilt weten kun je ook terecht in ons archief 'ICT & Big Data'.
Op 4 mei zal schrijver Maxim Februari, die zich heeft aangesloten als mede-eiser in de rechtszaak tegen SyRi, een lezing geven over de mensenrechten in het digitale tijdperk.
