“Het is één van de grootste kwesties van deze tijd,” zegt onderzoeksjournalist Mirjam de Rijk. “We verdienen met z'n allen in een jaar heel veel. Van die koek gaat een steeds groter deel naar beleggers en aandeelhouders en een steeds kleiner deel naar werknemers en uitkeringsgerechtigden.” Afgelopen zondag ging ze tijdens tv-programma Buitenhof hierover in gesprek met prof. Sylvester Eijffinger (Financiële economie, Tilburg University) en prof. Bas van Bavel (Transities van economie en samenleving, UU). Van links tot rechts, werknemersorganisaties, maar ook werkgeversorganisaties: iedereen lijkt het erover eens: de lonen moeten omhoog. Maar waarom gebeurt dat niet?
Politieke keuzes
De Rijk: “Er wordt gedaan alsof het nu eenmaal zo is, een natuurverschijnsel. Maar het zijn politieke beslissingen geweest die ons zo ver gebracht hebben." Zo hebben afgelopen kabinetten (laagbetaald) flexwerk bevorderd. Vaste werknemers durven minder te onderhandelen over hun loon en arbeidsvoorwaarden, omdat ze bang zijn dat flexwerkers hun plek innemen. Tel daar verminderde sociale zekerheidsvoorzieningen bij op en uiteenvallende vakbewegingen en je ziet de machtspositie van de arbeiders afbrokkelen. Ondertussen groeide de macht van het 'kapitaal'. Zo werden financiële markten werden gedereguleerd, waardoor het grote geld vrij spel kreeg. En dankzij schaalvergroting en mondialisering kunnen bedrijven zich vestigen waar ze willen. Bas van Bavel: “We hebben het krachtenspel van kapitaal en arbeid overgelaten aan de markt. Dan krijgt de sterkste de overhand: kapitaal.”
De Rijk doet drie voorstellen om het tij te keren: verschuif de belasting van arbeid naar kapitaal, bestrijd flexwerk zodat arbeiders weer een sterkere onderhandelingspositie krijgen en geef als overheid zelf het goede voorbeeld: gooi de lonen in de publieke sector omhoog, dan zal het bedrijfsleven vanzelf volgen. Maar, voegt financieel econoom Sylvester Eijffinger toe: het is niet alleen een Nederlands probleem. Door globalisering hebben grote bedrijven veel macht. Google, Amazon, Apple, Facebook, allemaal maken ze slim gebruik van belastingparadijzen. Daar kunnen we alleen iets aan doen als we op internationaal niveau afspraken maken.
“We hebben het krachtenspel van kapitaal en arbeid overgelaten aan de markt. Dan krijgt de sterkste de overhand: kapitaal.”
Een negatieve spiraal
Historisch econoom Bas van Bavel is pessimistisch over de huidige ontwikkelingen. “Wij zijn gewend geraakt aan gelijkwaardigheid, op het gebied van politiek, van democratie, en economische gelijkheid. We zien dat als de natuurlijke staat van de samenleving. Als je naar de geschiedenis kijkt is de natuurlijke staat een van ongelijkheid en onvrijheid. Dat wij daar in Nederland en West-Europa aan ontsnapt zijn is een hele grote uitzondering. Dat is heel kwetsbaar dat is broos. Het risico dat we lopen is dat we in een negatieve spiraal naar beneden terechtkomen. Dat economische ongelijkheid wordt omgezet in politieke ongelijkheid. En dat het schip niet keert, maar het proces sluipenderwijs verdergaat.”
Het geld verzamelt zich aan de top en er wordt daardoor weinig geïnvesteerd in de 'echte economie'
Stagnerende lonen zijn niet alleen nadelig voor huishoudens, maar maken uiteindelijk ook de economie instabiel. Van Bavel: “Het aantal productieve investeringen is nog nooit zo laag geweest.” De koopkracht van de lage- en middenklasse is laag, het geld verzamelt zich aan de top en er wordt daardoor weinig geïnvesteerd in de 'echte economie'. Waar gaat het geld wel naartoe? Naar financiële markten, speculaties en grote vastgoedinvesteringen die de huizenprijzen omhoog jagen. Zo lijkt het wachten op de volgende bubbel die barst.
Meer weten? In de lezingenreeks 'In de lift?' leggen we de grote economische vraagstukken van dit moment onder de loep. Aanstaande woensdag trapt lector Schulden en Incasso dr. Nadja Jungmann (HU) de reeks af met een lezing over schulden. Eén op de vijf huishoudens in Nederland heeft financiële problemen, een substantieel deel daarvan heeft problematische schulden. Waarom is het zo moeilijk om uit de schulden te komen? Wat is daarin de rol van bureaucratie, bedrijven en schuldenaren?
Verdere agenda:
11 april: Hoe ongelijk is Nederland?
De welvaart stijgt, maar niet iedereen profiteert. Is dat erg? Econoom dr. Robert Went (WRR) over maatschappelijke gevolgen van economische ongelijkheid.
18 april: Voorbij banken en bubbels
Is een nieuwe financiële crisis onvermijdelijk? Econoom Martijn van der Linden (TU Delft) vertelt hoe een nieuw digitaal geldsysteem uitkomst kan bieden.
25 april: Eigen economie eerst?
Vrijhandelsverdragen liggen onder vuur. Wie profiteert ervan? Met politicoloog dr. Ferdi De Ville (UGent) en europarlementariër Marietje van Schaake (D66).
Verder lezen? Mirjam de Rijk deed onderzoek voor de Groene Amsterdammer en schreef: "'We zijn terug in de negentiende eeuw': Dertien oorzaken waarom de lonen niet stijgen en de winsten wel." (28 februari 2018)
Foto header: non rich guy sleeping by Zervas @Flickr
