Information overload
Blog naar aanleiding van lezing Information Overload leidt tot Informatie Deficiëntie van Dr. Jaap van Ginneken
Maandag 9 februari
Inleiding
De communicatie-psychologie leert dat er een optimum is in de hoeveelheid informatie die we zinvol tot ons kunnen nemen. Bij informatie deficiëntie en bij 'Information Overload' vertrouwen we sterk op heuristiek of vuistregels, geven ons over aan simplificaties en illusies, in plaats van argumenten correct af te wegen. De huidige media- en internetomgeving is sterk gecoöpteerd, gecommercialiseerd en voorgeoriënteerd. Ze overstelpt ons met indringende woorden, getallen en beelden. Maar de gemiddelde kiezer, volksvertegenwoordiger en zelfs 'deskundige' beschikt niet over voldoende 'media literacy' om hype, reclame en propaganda daarbij zelfstandig en kritisch te doorzien. De 'informatie maatschappij' manipuleerde alle Nederlandse toppolitici de Irak oorlog in, en alle Nederlandse top-bankiers de kredietcrisis. Rara, hoe kan dat? Achter de schijn van diversiteit gaat in feite een grote eenvormigheid schuil, en veel te weinig echte tegenspraak. De stemmen van een handvol roependen in de woestijn werden niet gehoord, en verdronken in een zondvloed van clichés, trivia en entertainment.
Dr. Jaap van Ginneken is psycholoog en communicatie wetenschapper. Momenteel is hij onder meer parttime docent aan de Ceram Business school in Nice.
Lezing
Deze tweede lezing in de serie over wetenschapsfilosofie begint dr. Jaap van Ginneken met een concretisering van het begrip 'Information Overload'. Hiervoor gebruikt hij de opkomst van het internet. Internet heeft geleid tot een grote informatie-oceaan. Het aanbod in deze oceaan is zo groot dat we na een paar minuten surfen vaak weer vergeten zijn waarnaar we op zoek waren. Zoals van Ginneken het verwoordt: 'We dobberen stuurloos op een grote oceaan zonder zeil, zonder roer.' We moeten leren omgaan met deze grote informatie oceaan. Anders is het effect van 'Information Overload' dat we zelfs slechter geïnformeerd raken. We zijn niet meer in staat om de triviale zaken te onderscheiden. In plaats van rationele informatieverwerking volgen we onze eerste indruk en snijden we hoeken af. We laten ons leiden door emoties.
Vanuit de communicatiewetenschappen is onderzocht wat de invloed van media is. In eerste instantie, vanuit 'de minimal effect theorie', werd gedacht dat media maar weinig invloed op mensen hebben. Later bleek vanuit 'de cultivation theorie', dat bepaalde terugkerende elementen in de media wel degelijk leiden tot negatieve effecten. Wanneer er bijvoorbeeld veel geweld op tv wordt uitgezonden, leidt dit bij de kijker tot de gedachte dat er veel geweld in de maatschappij is.
Deze invloed wordt vergroot door de eenzijdige informatie verstrekking in de media. De media worden sterk gedomineerd door het occicentrisme, een tendens om westerse waarden impliciet als maatstaaf te hanteren. Dit zien we terug op cultureel, economisch en politiek vlak.
Veel etnisch-culturele stereotypen leven door in de media. Er vindt een voortdurende recycling van dezelfde occicentrische clichés plaats. Dit is niet uit luiheid en gebrek aan kennis van de journalisten. Dit is vanuit economisch, sociologisch en politiek belang en is versterkt het conformisme.
Daarnaast leidt, volgens van Ginneken, de commercialisering van media tot coöptatie van informatie. Het verschil tussen de kranten is minimaal. Voor de ontzuiling had elke krant zijn eigen invalshoek. Nu is er weinig spraak en tegenspraak. Zelfs columnisten komen met weinig radicale, afwijkende standpunten. Bezuinigingen bij de kranten hebben hier ook een rol in gespeeld. Meer nieuws wordt tegenwoordig gegenereerd met minder journalisten. Commercialisering heeft ook geleid tot het zogenaamde 'Umfeld effect', volgens van Ginneken. Dit wil zeggen dat een reclame boodschap in een gunstige redactionele omgeving wordt geplaatst. De invloed van reclame op de journalistieke berichtgeving wordt steeds groter.
Dit zie je terug in de marginalisering van het nieuws. Economisch nieuws wordt tegenwoordig gebracht als het weerbericht. Er wordt niet kritisch op gereflecteerd. Veel krantenberichten zijn niet meer dan licht bewerkte persberichten afkomstig van bedrijven en ministeries. Door het occicentrisme en de coöptatie van informatie leent de media zich uitstekend voor propaganda en manipulatie, zoals veelal gebeurt bij net beginnende oorlogen. Informatieverstrekking in de eerste 24/48 uur na een invasie en/of aanslag is van groot belang voor de verkoop van de oorlog. Van Ginneken weet de invloed van propaganda en manipulatie in de media perfect te illustreren met behulp van een filmpje waarin de verkoop van de oorlog in Irak wordt geanalyseerd.
Samenvattend, van Ginneken gelooft dat waarheid een sociale constructie is. 'De waarheid' bestaat niet, maar wij, de luisteraars, kunnen veel kritischer zijn op wat er geschreven wordt en welke (vaak onbewuste) veronderstellingen en machtsverhoudingen worden gerepliceerd in de media. Een groot 'mediawijsheid' offensief is op zijn plaats.
Tot zover heeft van Ginneken 19 boeken gepubliceerd in 35 edities en 5 talen, waaronder 'De schepping van de wereld in het nieuws' (2002), 'Striphelden op de divan' (2003), 'Verborgen verleiders' (2006) en 'Exotisch Hollywood' (2007). In maart verschijnt 'De kracht van de zwerm – zelfsturing in de organisatie'.
