Wat betekent het om gezond te eten?

Je hebt vast een idee van wat gezond eten inhoudt, maar wetenschappelijk gezien is gezondheid een moeilijk te definiëren begrip. Gaillard legt het uit: in het medische model wijst gezondheid vooral op de afwezigheid van ziekte, de zogeheten negatieve definitie. Maar tegenwoordig hanteren we vaker een positieve definitie, waarin gezondheid draait om welzijn en het vermogen om te doen wat je wilt. Dat maakt dat gezond eten voor iedereen anders is. Waar veel eiwitten en koolhydraten eten een sporter in staat kan stellen om te presteren, kan dat voor iemand die veel minder beweegt juist een overschot vormen.

Daarnaast is het moeilijk om oorzakelijke verbanden vast te stellen tussen bepaalde voedingspatronen en gezondheid, benadrukt Jeurink. Het is veel makkelijker om schadelijke effecten aan te tonen. Wel zijn er wat algemene richtlijnen die je kunt volgen. Gevarieerd eten is belangrijk. Als je veel verschillende producten afkomstig uit de schijf van vijf eet, is de kans groter dat je al je nodige vitamines en mineralen binnenkrijgt. Daarnaast zorgt variatie voor een gezonde darmflora. Ultrabewerkt voedsel, daarentegen, is over het algemeen niet goed voor je. Daarbij maken de grondstoffen waarvan de producten gemaakt zijn wel een verschil: brood dat voornamelijk bestaat uit snelle koolhydraten is minder gezond dan wanneer dat brood uit complexe koolhydraten bestaat. Het probleem daarvan, zegt Jeurink, is dat je dat aan de buitenkant van dat brood niet altijd kan zien. 

Q&A: Weet wat je eet

Tijdens het Science Café stelden mensen uit het publiek vragen aan de experts. Hieronder lees je een greep uit de vragen en antwoorden.

Q: Kun je te veel eiwit eten?

A: Al het eiwit dat je niet snel genoeg kan opnemen, plas je weer uit. Dus het is vooral handig om je eiwitinname goed te timen, bijvoorbeeld door meer eiwit te eten na het sporten. In principe kan het niet veel kwaad om te veel eiwit te eten, maar als je dit langdurig en in te grote hoeveelheden doet kan het wel nierschade opleveren. 

Q: Moeten we niet, in plaats van allerlei voedingsrichtlijnen te volgen, gewoon beter naar onze lichamen te luisteren?

A: Jazeker, naar je lichaam luisteren is belangrijk. Maar we moeten niet vergeten dat er voortdurend op onze zintuigen wordt ingespeeld om ons te verleiden tot het kopen en consumeren van meer eten. De signalen van je lichaam zijn dus niet altijd te vertrouwen – die trek kan ook komen door effectieve marketing. 

Q: Hoe slecht zijn pesticiden voor je?

A: Pesticiden zijn in kleine hoeveelheden niet heel schadelijk. Maar: de afweging voor doseringen van pesticiden wordt vaak gebaseerd op het gebruik van één soort pesticide per gewas. In de praktijk worden er vaak meerdere tegelijkertijd gebruikt. We weten niet zeker of en hoe die schadelijkheid dan stapelt. Je kunt je groente en fruit het beste even wassen, of biologische groenten en fruit kopen.  

Q: Vanaf hoeveel Red Bull is het gevaarlijk?

A: Meer dan vijf moet je sowieso niet doen als volwassene. Dan krijg je teveel cafeïne binnen. Kinderen en tieners kunnen beter helemaal geen Red Bull drinken. Op de lange termijn geeft dat een groter risico op het ontwikkelen van gedragsproblemen.

Hoe herken je voedingsmythes?

Als je gezond(er) wil leven, ga je naast die eerdere vuistregels misschien wel op zoek naar extra tips die passen bij jouw leefstijl, bijvoorbeeld als je een zwak immuunsysteem hebt, spiermassa wil opbouwen of darmproblemen hebt. Als je in een voedings-algoritme valt, kom je allerlei producten tegen: creatine, detox-thee, het carnivoordieet of producten rijk aan anti-oxidanten. Hoe weet je welke tips legitiem zijn?

Gaillard legt uit waar je op kunt letten: “Allereerst moet je weten dat er twee soorten verkeerde informatie zijn. Je hebt misinformatie, dat is foutieve informatie die per ongeluk verspreid wordt. Dan heb je nog desinformatie, waar verkeerde informatie met opzet gefabriceerd en verspreid wordt.” In sommige gevallen is het allebei. Recentelijk ontstond er bijvoorbeeld de claim dat kurkuma helende effecten heeft, tot aan het genezen van kanker toe. Dat laatste klopt niet, maar werd door oplichters toch ingezet om meer kurkuma te verkopen. Desinformatie, dus. Vervolgens werd die desinformatie opgepikt en verspreid door anderen, die geloofden dat die kurkumaclaim klopte. Via een trickle-down effect kan desinformatie veranderen in misinformatie. 

Als je (zoals de meesten van ons) geen voedingswetenschapper bent, is het moeilijk te controleren welke claims waar zijn en welke niet. Degenen die desinformatie verspreiden hebben slimme trucs om dat te doen, zegt Gaillard: “Je kunt feiten gebruiken die in principe kloppen, en daarmee een oorzakelijk verband claimen dat niet aangetoond is. Het idee dat rode wijn je levensverwachting verhoogt is daar een goed voorbeeld van. Mensen die regelmatig rode wijn drinken worden inderdaad gemiddeld ouder, maar dat komt niet door de wijn – dat komt omdat ze genoeg geld hebben om vaker rode wijn te kopen, en dus ook genoeg geld hebben om goede leefomstandigheden voor zichzelf te creëren.” Of claims worden uit hun verband getrokken. Het feit dat vleesvervangers gezonder zijn dan vlees wordt dan ingezet om te claimen dat vleesvervangers per definitie gezond zijn, terwijl dat vaak wel meevalt. Andere keren worden conclusies uit onderzoeken te breed getrokken. “Je kunt letten op de grootte van de testgroep en de soort. Als het onderzoek is uitgevoerd op tien topsporters of tweehonderd muizen, kun je wel afleiden dat je daar geen algemene conclusies uit kunt trekken”, aldus Gaillard. 

Vallen voor een voedingsmythe heeft ook niet altijd negatieve consequenties. Als je meer kurkuma eet, word je daar niet ongezonder van. Het wordt pas riskant als het de plaats inneemt van de reguliere gezondheidszorg. Blijf dus vooral ook bij de medische feiten, raadt Gaillard aan. 

Voorkomen is beter dan genezen

In die reguliere gezondheidszorg ligt ook een deel van de oplossing voor voedingsmythes, benadrukt Gaillard. Er is veel behoefte aan preventieve zorg, maar in het huidige systeem is daar weinig ruimte voor. “Dan gaan mensen zelf op zoek naar supplementen en tips om gezond te blijven.” Als er meer ingezet wordt op preventief bloedprikken en andere medische check-ups, wordt de behoefte aan extra leefstijladvies waarschijnlijk ook minder. 

Maar tot het zover is, is het dus vooral belangrijk om je aan de algemene vuistregels te houden: gevarieerd eten, naar de huisarts gaan als je je oververmoeid of ziek voelt, en je gezonde verstand gebruiken bij het checken van informatie. Dan hebben we al die voedingshypes niet meer nodig.