Vergezichten
In de tweede lezing van de serie Vergezichten sprak Jos Engelen, voorzitter van de NWO en voormalig wetenschappelijk directeur van CERN, over het belang van fundamenteel onderzoek. Engelen illustreerde zijn verhaal aan de ontwikkeling en implementatie van de deeltjesversneller. Een project waar veel van te leren valt, niet alleen inhoudelijk, maar vooral ook over hoe wetenschap moet worden bedreven. Om vooruitgang in de wetenschap en technologie te behouden, zijn kelderexperimenten en monodisciplinaire discussies niet meer afdoende. Samenwerkingen tussen verschillende disciplines, partijen en landen zijn noodzakelijk voor de toename van het kennisniveau.
Samenwerkingen
CERN – het Europees laboratorium voor deeltjesfysica – is een collaboratie van twintig Europese landen, daarbij gesteund door andere grote naties over de hele wereld, zoals Japan, Rusland en de Verenigde Staten. Deze samenwerkingen zijn onontbeerlijk, aangezien grensverleggende ontwikkelingen vernuftige nieuwe technologieën vereisen, waar niet alleen veel geld voor nodig is, maar ook bundeling van kennis.
Naast mondiale samenwerkingen is CERN ook samenwerkingen aangegaan met industrieën. Door de industriële partners al te betrekken bij de ontwikkelingsfase kunnen kennis en technologieën worden gebundeld en kan de productie daarna sneller op gang komen. Daarnaast kan de industrie de nieuw geleerde kennis ook gebruiken voor andere toepassingen. Het meest spraakmakende voorbeeld is waarschijnlijk de uitvinding van MRI. Zonder de kennis die met de deeltjesversneller is opgedaan, was ontwikkeling hiervan niet mogelijk. Er is sprake van een win-win situatie.
Interdisciplinariteit
Voor het bouwen van een dergelijk project als de deeltjesversneller is veel theorie nodig uit verschillende disciplines. Kennis op scheikundig, natuurkundig en wiskundig gebied, maar ook hoogwaardige technologie vanuit bijvoorbeeld de bouwsector en de elektronische industrie zijn met elkaar geïntegreerd om tot een hoger kennisniveau te komen.
Maar ook voor de organisatie om het project heen was bundeling van andere disciplines noodzakelijk. Een Europese organisatie met mondiale reikwijdte heeft uitgebreide aansturing op bestuurlijk en organisatorisch niveau nodig. Toegang tot informatie moet voor alle medewerkers mogelijk zijn. Kennis uit de bestuurs- en organisatiekunde en de informatica werden hiervoor ingezet. Dit heeft uiteindelijk zelfs geresulteerd in de ontwikkeling van het internet.
Bij de ingebruikname van de deeltjesversneller en de publieke angst voor 'het zwarte gat' bleken communicatie, ethiek en filosofie ook onmisbaar te zijn voor het slagen van dit project.
Maatschappelijke toepassingen
Het project is nog niet eens tot zijn einde gekomen – het vraagstuk of het Higgsdeeltje bestaat, is nog niet beantwoord – en het project heeft nu al op allerlei andere gebieden veel bijgedragen. Wat begonnen is als een theoretisch bètavraagstuk heeft geresulteerd in technologieën die MRI mogelijk maken en de ontwikkeling van het internet. Twee toepassingen die zonder samenwerking en interdisciplinariteit niet mogelijk zouden zijn geweest.
Conclusie
Het blijkt dat er veel nodig is om een grensverleggend project tot slagen te brengen. Zonder samenwerkingen tussen landen en verschillende partijen was de kennis en de technologie die nodig waren voor de bouw van de deeltjesversneller nooit ontwikkeld. Theorieën uit verschillende disciplines zijn gekoppeld om tot nieuwe inzichten te komen. En daarnaast is gebleken dat kennis uit de bestuurskunde, communicatiewetenschappen, filosofie en informatica nodig zijn om een project van dergelijk omvang draaiende te houden.
Samengevat kan worden gezegd dat het belang van fundamenteel onderzoek verder reikt dan de beantwoording van een theoretisch vraagstuk en het verder bevestigen van een hypothese. Op veel verschillende gebieden kan het bijdragen tot toename van het kennisniveau en resulteren in maatschappelijke toepassingen.
