Wetenschap lijkt een ernstige zaak en allesbehalve spel. In deze serie lunchlezingen laten wetenschappers uit verschillende disciplines zien dat de serieuze en de speelse kant toch niet zo ver van elkaar af liggen. In de tweede lezing van deze reeks draait Dr. Sigrid Merx (Theater-, Film- en Televisiewetenschap, UU) het uitganspunt van deze lezingenreeks speels om: ze benadert niet de wetenschap als spel, maar behandelt de wetenschap van het spel. De wetenschap van de spelende mens.
De Theaterwetenschap beslaat een vakgebied dat niet ophoudt bij de uitgang van de schouwburg. Er is juist ook veel oog voor 'spel' en 'enscenering' buiten het theater. Want ook in de werkelijkheid om ons heen vinden vele voorstellingen plaats. Zei dichter Joost van den Vondel immers al niet “De wereld is een schouwtoneel, elk speelt zijn rol en krijgt zijn deel”?
De werkelijkheid om ons heen, hoe werkelijk is die eigenlijk? Is het schouwtoneel authentiek of slechts schijn? En wie zijn de belangrijkste bestierders van dat toneel? Gedurende de eeuwen heen vond een omslag in denken daarover plaats. Waar de Grieken meerdere Goden als regisseurs aanwezen, verschoof het dogma langzaam naar slechts één regisseur, gevolgd door het denkbeeld dat stamt uit de Renaissance, waarin de acteurs zelf -de mens-, de belangrijkste rol hebben op dat grote podium.
De Franse situationist Guy Debord publiceerde in 1967 'La Société du spectacle'waarin hij betoogde dat eigenlijk helemaal niemand het podium in handen heeft. Helemaal niemand, behalve het grote geld. Door het kapitalisme ontstaat een maatschappij geregeerd door illussie en schijn; een maatschappij die wordt beheerst door spektakel, dankzij elkaar napratende massamedia. Hierin nemen reclame, schijn, een gekochte levensstijl en illusies de plaats in van authenticiteit, en wordt het echte leven opgeslokt door consumentisme. Situationisten weigeren zich te laten leiden door deze spektakelmaatschappij. Met ludieke, creatieve acties, zetten ze de wereld van de schijn even stop. Een hedendaags voorbeeld daarvan is het fenomeen 'flashmob', een korte speelse interventie in de publieke ruimte zoals in dit filmpje is te zien. (Opent in nieuw venster.)
De media spelen volgens Merx een grote rol in onze maatschappij. Media zijn tegenwoordig zo alomtegenwoordig dat ze geen venster op de werkelijkheid meer bieden (zoals de televisie vroeger), maar onderdeel van de werkelijkheid uitmaken. De media zijn tegenwoordig het belangrijkste toneel, waarop de mens een rol speelt en waar hij bestaansrecht aan verleent. Iedereen kan immers beroemd worden. De media vormen tevens een toneel dat gemanipuleerd kan worden om goed over te komen (zoals politici soms doen), of om een hype te creëren.
Daarmee worden ook de poorten tot het banale wijd opengezet. Met de opkomst van nieuwe media die ons als burger in staat stellen om filmpjes uit ons dagelijks leven, of Twitter-updates over de maaltijd van vanavond online te zetten, is opeens alles wat ons bezighoudt of wat we meemaken potentieel materiaal voor vertoning in de openbaarheid geworden. En niemand stelt grenzen aan wat interessant genoeg is voor vertoning.
Dat gegeven levert interessante media-uitingen op. Zo leggen media de laatste tijd de nadruk op de authentieke, alledaags levende mensen die zo lekker zichzelf zijn gebleven (of spelen.) Een intiem inkijkje in het leven van een populaire volkszanger die de televisie nodig heeft om te laten zien dat hij gewoon zichzelf is, of tot in de puntjes voorbereide realityshows waar conflicten worden vergroot enkel om de kijker vast te houden; in een drang naar authenticiteit wordt het onderscheid tussen fictie en werkelijkheid alleen maar troebeler.
