Als gevolg hiervan zijn we altijd al als menselijke soort gedwongen onze gebrekken te compenseren. Inmiddels kunnen we heel veel en wetenschap en techniek stellen ons in staat boven onszelf uit te stijgen. Met name de onwikkelingen in de life sciences dragen hieraan bij. Ritalin helpt kinderen met ADHD normaal te functioneren, maar helpt ook gezonde kinderen zich beter te concentreren. De grens tussen genezen en verbeteren vervaagt. Maar is er iets nieuws onder de zon?
Indringers
Prof. dr. Hub Zwart, filosoof en directeur van het Centre for Society and the Life Sciences, wijst er op dat de oude Grieken al de motto's 'ken uzelf' en 'verbeter uzelf' hadden. Bovendien ontwikkelt de mens al heel lang technologie. Tijdens de eerste lezing (hier terug te zien) in de reeks Leve het leven, maakt Zwart duidelijk dat technologie nu voor het eerst de mens binnendringt en dat is een nieuwe ontwikkeling. Protheses, beugels, lenzen… ze komen allemaal dicht op ons lichaam, maar ze dringen het niet binnen.
Met Ritalin, Deep Brain Stimulation (DBS) of pacemakers is dat een ander verhaal. Daarnaast leren we steeds meer over ons genoom ('ken uzelf') en deze kennis brengt de mogelijkheid tot ingrijpen steeds dichterbij ('verbeter uzelf'). Dankzij deze ontwikkelingen kunnen zieke mensen niet alleen worden genezen, ze kunnen ook verbeterd worden. Als we weten welk gen risicozoekend gedrag veroorzaakt, kan aanpassing hiervan voorkomen dat we domme dingen doen. DBS kan depressieve mensen helpen zich beter te voelen, maar kan misschien ook gebruikt worden als stemmingsregelaar als je je prima voelt en dat zo wilt houden.
De mens voorbij?
De ontwikkelingen van de laatste vijftig jaar hebben de gemoederen in positieve en negatieve zin hoog doen oplopen. Denk aan romans waarin een beeld geschetst wordt van de 'nieuwe' mens zoals in Houellebecqs Elementaire deeltjes. De nieuwe mens hierin is een rationeel wezen zonder gevoel en pluriformiteit onder deze nieuwe soort is ver te zoeken. Optimisten zagen al een overgang naar een dergelijke nieuwe, verbeterde mens voor zich. Nu de blauwdruk van de mens bekend is, kunnen we naar de volgende fase.
Maar zo'n vaart zal het niet lopen. De life sciences hebben volgens prof. dr. Zwart een volwassen stadium bereikt waarin we een realistischer beeld hebben van de mogelijkheden en van de moeilijkheden. Zowel de zorgen over het verlies van het typisch menselijke, als de hoopvolle verwachtingen van een nieuwe mens blijken voorbarig. Een reëel pluspunt van de ontwikkelingen in de life sciences,is het samenkomen van biologie en technologie. Het conflict tussen techniek en natuur wordt langzaam maar zeker overwonnen, neem bijvoorbeeld een kunstorgaan, gekweekt van echte stamcellen. Maar zorgen blijven er ook. Pillen, DBS of genetische modificatie zijn een vorm van 'empowerment', waar je vragen bij kan stellen. Ben je nog vrij in je keuze hier wel of niet gebruik van te maken als de concurrent dit wel doet? De drang om niet achter te blijven is erg sterk in onze competitieve maatschappij.
Hoe technologie en de maatschappij zich ontwikkelen is vaak moeilijk te voorspellen. Zwart herinnert ons aan de pil. In eerste instantie had deze als doel vrouwen met menstruatieklachten te helpen, inmiddels gebruiken veel gezonde vrouwen het om zwangerschap te voorkomen en heeft het de seksuele revolutie ontketend. Zijn we nu hopeloos overgeleverd aan de sneltreinvaart waarin de life sciences zich ontwikkelen? Volgens Hub Zwart niet. We moeten de ontwikkelingen met maatschappij, wetenschappers en beleidsmakers dus in de gaten blijven houden en hier commentaar op leveren, zodat ze niet in een vacuüm plaatsvinden.
De lezing van prof. dr. Hub Zwart kun je hier terugzien. Komende woensdag gaat dr. Annelien Bredenoord tijdens haar lunchlezing in op dilemma's van de omgang met informatie uit de biobanken.
