Over de bloemetjes en de bijtjes
Tijdens de lezingenreeks Over de bloemetjes en de bijtjes hebben meerdere sprekers laten zien hoeveel last we kunnen hebben van stereotypen, vooroordelen en krampachtigheid rondom seksualiteit. In de lezing Bestaat de pubertijd? bespreekt antropoloog dr. Geert Mommersteeg een beroemde etnografie van een cultuur waarin seksualiteit helemaal niet zo'n probleem lijkt te zijn. Deze studie van de puberteit op de Samoa-eilanden werd helaas het middelpunt van een wetenschappelijk moddergevecht, maar roept ook vragen op over seksualiteit en menselijk gedrag, die nog steeds relevant zijn.
Bestaat de puberteit?
Op basis van zes maanden veldwerk schreef Antropologe Margaret Mead in haar boek Coming of age in Samoa(1928) dat seksualiteit op de Polynesische Samoa-eilanden vooral een ongedwongen, bespreekbare en fijne bezigheid is. Dit zou met name de jongere bewoners goed doen: hun puberteit zou veel minder stormachtig zijn dan die van hun westerse leeftijdgenoten.
Hieruit concludeerde Mead dat de puberteit geen universeel fenomeen is, en dus niet enkel biologisch bepaald. Meads boek werd een bestseller, en wordt nu nog steeds regelmatig aangehaald in het nature-nurturedebat. Al snel was er kritiek op haar literaire schrijfstijl, maar pas na haar dood ontstond een heftige discussie over de betrouwbaarheid van Meads onderzoek. Antropoloog Derek Freeman publiceert in 1983 zíjn studie van Samoa en laat hierin geen spaan heel van Meads betoog. Tijdens zijn drie jaar durende veldwerk op het eiland observeert hij juist een hiërarchische maatschappij met een preutse moraal, waar verkrachting en misdaad net zoveel voorkomen en de puberteit net zo onstuimig is als in Amerika. De discussie wordt onderwerp van vele documentaires, boeken en praatprogramma's, en levert een flinke deuk op voor Meads reputatie.
Stoeien
Het conflict tussen Mead en Freeman is sindsdien een bekend voorbeeld geworden waaruit blijkt hoe lastig antropologische methoden zijn. Ook laat het zien hoe ingewikkeld de vraag is hoe we menselijk gedrag moeten begrijpen. Want wat zijn de oorzaken van ons gedrag, en wat definiëren we bijvoorbeeld als seksualiteit? Mommersteeg beschrijft hoe sterk de conclusies van Mead en Freeman afhankelijk zijn geweest van de definitie van seks die ze gebruikten. Freeman concludeerde dat jongeren niet vrijelijk seks met elkaar konden hebben op Samoa, omdat er relatief weinig voorhuwelijkse zwangerschappen voorkwamen. Maar Mead beschrijft dat seksualiteit op Samoa niet hetzelfde betekent als in het Westen. Waar wij meteen aan de geslachtsdaad denken, is seksualiteit in deze cultuur meer een vorm van 'stoeien', een spel waarin niet per se geslachtsgemeenschap voor hoeft te komen. Sterker nog, Samoanen maken een duidelijk onderscheid tussen de 'pro-creatieve seks' van getrouwde koppels, en andere, meer speelse vormen van seks. Deze vorm van seksualiteit is minder gebonden aan één persoon en dus vrijblijvender.
Persoonlijke vete of wetenschappelijk debat?
Mommersteeg concludeert dat het onderzoek van Mead ten onrechte zo sterk is bekritiseerd. Freemans commentaar bleek meer een persoonlijke strijd te zijn, eropuit om hem een heldenstatus op te leveren. Maar dit conflict is niet enkel een vete tussen twee onderzoekers. Het geeft ook aan hoe moeilijk het is om een andere cultuur te begrijpen. Hoewel Mead en Freeman tot andere data kwamen, is het vooral opmerkelijk hoe zij vanuit verschillende standpunten tot totaal verschillende conclusies kwamen over hetzelfde studieobject. Mommersteeg stelt dat de grote veranderingen in de seksualiteit van de afgelopen jaren illustreren hoe sterk het een cultureel fenomeen is. Dat geeft wellicht ook aan waarom we de veranderingen rondom seksualiteit een lastig onderwerp vinden, want hoe kan je een cultuur begrijpen die (nog) niet de jouwe is?
Tijdens deze reeks is naar voren gekomen dat onze cultuur rondom seksualiteit aan het veranderen is. Of je dit nu ziet als een derde seksuele revolutie of een halfveranderde wereld, het lijkt vooral belangrijk te zijn erover te praten, ook in de opvoeding, en verschil te accepteren. De lezing van dr. Geert Mommersteeg kan je hier terugzien. En de overige lezingen in de serie kan je hier vinden.
