Made in Holland Vredesdagen
Schiphol en de havens van Rotterdam zijn belangrijke knooppunten van wapentransporten van en naar oorlogsgebieden. Wat voor rol speelt Nederland precies in de internationale wapenhandel? Welke partijen binnen en buiten Nederland zijn betrokken bij de wapenhandel en financiering hiervan? Professor Ko Colijn zet in de openingslezing van het symposium kort de rol van Nederland in dit alles uiteen.
Wapenhandel heeft een negatieve bijklank. Het wordt geassocieerd met oorlog, corruptie en slachtoffers. Maar wapenhandel gaat niet alleen gepaard met smeergeld en illegaliteit. Dat is een aspect, maar veiligheid speelt bijvoorbeeld ook een rol. Daarnaast is wapenhandel van belang voor internationale betrekkingen en de vorming van bondgenootschappen.
Een vaak gestelde vraag als het om wapenhandel gaat, is of Nederland, en alle andere landen, wel wapens mogen exporteren. Wapenhandel is gerechtvaardigd, omdat volgens het handvest van de Verenigde Naties elk land het recht heeft op zelfverdediging. Aangezien het recht op zelfverdediging impliceert dat daarvoor ook middelen nodig zijn, is het haast onmogelijk om niet aan wapenhandel te doen. Enige tolerantie ten aanzien van wapenhandel is nodig. Dat betekent niet dat deze geen restricties kent. Excessieve wapenhandel of het bevoorraden van agressieve landen moet worden voorkomen. Dat laatste is ook juist precies waar de knelpunten rondom wapenhandel zitten.
Levering van wapens aan anderen mag alleen als het bedoeld is voor 'legitieme' defensiedoeleinden. In de praktijk houdt dit in dat Nederland zonder problemen wapens levert aan bondgenoten. De kans bestaat echter dat deze landen de wapens vervolgens weer doorsluizen naar andere landen, waar de wapens alsnog misbruikt worden. Om dit zoveel mogelijk te voorkomen, zijn er allerlei regels met betrekking tot wapenlevering opgezet. Hierin is onder andere opgenomen aan welke landen onder welke omstandigheden wel of niet geleverd mag worden. Vaak gaat het dan om ingewikkelde afwegingen, waarbij politiek, economie, internationaal recht en veiligheid betrokken zijn.
Ondanks de opgestelde regels gaf de openstelling van de EU grenzen in 1992 nieuwe problemen. Deze openstelling maakte vrije handel mogelijk, waardoor export van wapens via omleidingen en sluiproutes naar verboden gebieden makkelijker werd. Om dit tegen te gaan, is er een Europese Gedragscode opgesteld, waarbij landen aan elkaar moeten verantwoorden waarom zij wel leveren aan een oorlogsgebied. In deze code staat ook opgenomen dat er geen wapenlevering mag plaatsvinden aan een land als er een relatie bestaat tussen de levering van wapens en mensenrechtenschending.
Kort samengevat kan worden geconcludeerd dat wapenhandel haast onvermijdelijk is, maar dat dit niet betekent dat er geen restricties en regels aan wapenhandel zitten.
