Money, money, money
We betalen nu zeven keer zoveel belasting als ruim honderd jaar geleden. 'Meer dan de helft van het jaar werken we niet voor onszelf, maar voor de belasting', aldus prof. dr. Oscar Gelderblom (Economische en Sociale Geschiedenis, UU). Dit is nog nooit zo hoog geweest. Is de belastingdruk op dit moment eerlijk verdeeld, of profiteren grote multinationals van belastingparadijzen, waar de burgers de uiteindelijk voor opdraaien? Gelderblom gebruikt het verleden om te leren over het heden.
No taxation without representation
In de Gouden Eeuw moest een koopman slechts een maand loon per werkjaar inleveren aan de belasting. Deze druk bleef zo laag tot 1910, waarna tot aan 1950 de belastingen zeven keer zo hoog werden. Waarom gingen de burgers akkoord met zo'n grote stijging van de belastingen? Nederland gaf in ruil daarvoor iedereen stemrecht. Zo was de overheid gedwongen om belastingen te gebruiken voor onderwijs, volkshuisvesting, gezondheidszorg en sociale zekerheid. Gelderblom: “Dit gelijke opgaan van democratisering en fiscale expansie, zien we in alle westerse landen.” No taxation without representation.
Doordat de burgers stemrecht kregen en hierdoor meer vertrouwen kregen in de overheid, vonden burgers het acceptabel om meer belasting te betalen. Zij hadden nu invloed wat er met dit geld zou gebeuren. Werd de belasting voor 1910 voornamelijk gebruikt voor oorlogsvoering, na 1910 waren het vooral de sociale uitgaven waar hoge bedragen naartoe gingen. En uiteindelijk hebben deze belastingen gezorgd voor meer economische groei. De productiviteit en kwaliteit van leven namen snel toe door aanleg van betere infrastructuur, technologische vernieuwingen in de landbouw, goede opleidingen, en betere huisvesting.
Belasting is politiek
Ondanks de voordelen die grotere belastingdruk met zich meebrengt, kan je je afvragen of die eerlijk is verdeeld. Apple, Amazon, Starbucks en Google profiteren van lage belastingen hier, terwijl de winst op andere plekken gemaakt wordt. Deze multinationals zorgen niet per direct voor meer bedrijvigheid in Nederland, omdat ze vaak alleen een postadres in Nederland nodig hebben om te profiteren. Ook Nederlandse multinationals zoals Philips en Shell hebben speciale afspraken over de belastingen die zij moeten betalen met de belastingdienst. Deze afspraken zijn bovendien geheim en het zou dus zo kunnen zijn dat de belastingdruk voor multinationals 0% is.
Wat levert dit de overheid op en waarom laten we deze grote multinationals profiteren, terwijl kleinere bedrijven wel normale belastingtarieven betalen? Multinationals hebben veel macht. Als zij zich ergens anders vestigen, heeft dat meer effect op de staatskas, dan wanneer kleinere bedrijven of burgers dat doen. Eén procent van de winsten van deze multinationals, is alsnog een flinke bijdrage voor de Nederlandse staatskas.
Europese belastingen om multinationals te tackelen
Hoe kunnen we dan zorgen dat de macht van deze multinationals wordt ingeperkt? Is het een optie om belastingen te innen op Europese schaal, zodat het voor een multinational in elk geval niet meer voordelig is om naar een buurland te verhuizen? Volgens Gederblom is het heel erg lastig om de fiscale autonomie uit handen te geven. Alleen een diepe crisis als een oorlog kan leiden tot verandering van de macht in het fiscale systeem. Dat het in zulke radicale gevallen verstandig kan zijn om te doen blijkt uit het verleden. Om samen te proberen de Spanjaarden te verslaan, verschoof de macht/fiscale eenheid in Nederland van stads naar nationaal niveau in 1579. Alle Hollandse steden droegen noodgedwongen tijdelijk belasting af aan gewest Holland. Uiteindelijk leidde dit tot een onafhankelijk gewest Holland. Op het moment zelf wilden de steden liever zelf belasting blijven innen.
Ook nu staan weinig mensen te springen om het fiscale stelsel te wijzingen en Europa de macht te geven. “Er is op dit moment geen politiek klimaat voor Europese belastingen, maar het is niet ondenkbaar” zegt Gelderblom. De verzorgingsstaat in Nederland is gemaakt op nationaal niveau en niet op Europees niveau, maar een dreiging van de ineenstorting in Europa kan zorgen voor een verschuiving in de fiscale autonomie. Of de belastingontwijking van multinationals uiteindelijk zal leiden tot een crisis in Europa, zal de toekomst moeten uitwijzen.
Volgende week
Kijk de lezing 'belasting en bedrijven' terug. Volgende week staat Prof. dr. Oscar Gelderblom (Economische en Sociale Geschiedenis, UU) weer op het podium en gaat hij het hebben over beurzen en beleggers. Met de enorme toename van snelheid op de beursvloer en de intrede van computers die met de snelheid van het licht kunnen handelen, is het vertrouwen er niet op vooruitgegaan. Niets ontziende beleggers verdienen en verliezen grote sommen geld alsof het niets is. Wie snapt de ondoorgrondelijke wegen van de beurs en het beleggen nog?
