Voedsel voor morgen
'Mooi, veel keurmerken, dat betekent veel kwaliteitseisen en normen om aan te voldoen.' Dat is wat je misschien denkt. Helaas is dat beeld rooskleuriger dan de realiteit. Dat laat directeur van Milieu Centraal Vera Dalm zien tijdens de lezing 'Goed gekeurd?' Keurmerken kunnen misleidend zijn en staan vaak meer in dienst van het winstmakende bedrijf dan van de consument of de bron van het product. Toch moeten we ze niet kwijt.
Gebakken lucht
Neem de kippen van Tante Door. Dat zijn echte Hollandse kippen die opgroeien in 'ruime' stallen en met een natuurlijk dag- en nachtritme. Het kippenvlees is 100% antibioticavrij. De website van Tante Door oogt ambachtelijk en groen. Via een link kan je live meekijken in de stal. Toch scoren de kippen van Tante Door op een aantal punten slechter dan de 'Beter Leven' kippen met slechts één ster. Ze hebben minder ruimte en geen uitloop. Transparantie komt dus niet per definitie ten goede aan de duurzaamheid of diervriendelijkheid van een product.
Dalm noemt meer voorbeelden. Het logo van 'Dolfijnvriendelijk Gevangen Tonijn' staat vaak op blikjes tonijn gevangen in zeeën waar überhaupt geen dolfijnen voorkomen. Het is geen pertinente leugen, maar misleidt wel. Dat dit een logo is en geen officieel keurmerk, is niet aan de afbeelding te zien. Of '100% natural' notenmix van de Hema die vrij zijn van (kunstmatige) toevoegingen, zoals eigenlijk alle noten. Dit label verheft de standaard schijnbaar naar iets bijzonders, 100% natuurlijks.
Effect
Het probleem met keurmerken is dat elk bedrijf of instantie er zelf eentje kan bedenken. Consumenten kunnen door de hoeveelheid labels, logo's en keurmerken het onderscheid niet meer maken tussen goede en slechte. De eisen die er aan gesteld worden zijn soms minimaal en controle op die eisen is vaak afwezig.
Milieuwetenschapper dr. Walter Vermeulen doet onderzoek naar het effect van keurmerken op de productieketen. Volgens hem zoeken keurmerken vaak 'de makkelijkste weg.' Het is eenvoudig een keurmerk op te richten en te plakken op druiventeelt in Zuid-Afrika. Aan de druivenboeren daar worden toch al ruim 900 eisen gesteld. In ontwikkelingslanden waar de arbeidsomstandigheden slecht zijn, de lonen laag of veel gevaarlijke stoffen in omloop zijn, is het lastiger. Daar is veel winst te halen, maar dat betekent dat er meer werk aan de winkel is en geïnvesteerd moet worden. Daarnaast kunnen 'slechte' producenten hun producten altijd wel ergens anders kwijt. Vermeulen: “Wellicht kopen wij de goede producten in ontwikkelingslanden, maar vervolgens komen de Chinezen om de rest op te kopen.”
Dan maar geen keurmerken?
Moeten we keurmerken dan maar helemaal afschaffen? Zeker niet. Het marktaandeel van duurzame grondstoffen stijgt de laatste jaren. Koffie van 15% in 2008 naar 38% in 2012. Cacao van 3% naar 22% in dezelfde periode. Suiker van minder dan 1% naar 3%. Uit onderzoek van Motivaction blijkt dat een op de drie mensen op keurmerken let als ze duurzaam willen kopen. Uit datzelfde onderzoek blijkt dat consumenten verwachten meer uit te geven aan duurzame producten en daar spelen verkopers en fabrikanten op in door duurzame keurmerken in te zetten als marketinginstrument.
Dalm benadrukt bovendien dat sommige keurmerken weliswaar minimale voorwaarden stelt, maar dat dat beter is dan producten waarvoor er geen één gelden. En hoe groter het marktaandeel van keurmerkproducten, hoe groter de eventuele duurzaamheidswinst.
Moeten we het systeem dan niet versimpelen? Door bijvoorbeeld alle keurmerken te verdelen in goede, gemiddelde en slechte keurmerken en dát op verpakkingen zetten? Vermeulen laat zien dat dit een 'extreme complexiteitsreductie' zou betekenen. Tussen grondstof en supermarktproduct zitten boeren, verwerkers, transporteurs en handelaren verdeeld over verschillende landen. Je hebt te maken met watergebruik, bestrijdingsmiddelen, erosie, afval, lonen, huisvesting, arbeidersrechten en veiligheid op verschillende niveaus in dit proces. Door al deze elementen samen te nemen en er de sticker 'goed', 'gemiddeld' of 'slecht' op te plakken, verliest zo'n sticker zijn informatieve waarde.
Als consument rest je weinig anders dan zelf orde in de chaos te scheppen. Je hoeft geen studie te maken van de honderden keurmerken, maar kijk eens naar de labels op de producten die je vaker in je boodschappenmandje gooit. Hoe scoren de keurmerken op je favoriete producten? Daar zijn hulpmiddelen voor, zoals de keurmerkenwijzer, Rank-a-brand, Viswijzer en The Questionmark. Dat vergt inspanning, maar het is het minste dat je kan doen.
Kijk de lezing 'Goed gekeurd' terug. Volgende week in de lezing 'Tegen de verspilling'. Wereldwijd wordt een derde van het voedsel verspild. Hoe dringen we dit terug? Met gedragswetenschapper dr. Rein Jan Renes en voedsel-expert Toine Timmermans.
