De aantrekkelijkheid van live

Mijn eerste associatie met de opwinding die “live” teweeg kan brengen is het aanvragen van een videoclip bij (wijlen) muziekzender The Box.Tijdens de jaren nul (pre-YouTube), waagden vele tieners zich met mij aan de mogelijkheid om invloed uit te kunnen oefenen op wat er op dat moment op televisiezender The Box te zien was. Het enige wat je hoefde te doen was even bellen. Later kwam ook de mogelijkheid om SMS'jes in te sturen en zo je eigen tekst live terug te zien op je televisiescherm. The Boxspeelde op dat moment al slim in op de aantrekkelijkheid van “live”, overigens een onvertaalbaar woord naar het Nederlands. Inmiddels is live niet meer weg te denken in het huidige medialandschap. Vanwaar die aantrekkingskracht van live uitzendingen? Mediawetenschapper dr. Karin van Es nam het begrip liveness onder de loep in het Culturele Zondagen college 'Alsof je erbij bent'.

Liveness: het onderzoeken waard

Live is een complexer begrip dan je in eerste instantie zou denken. Wat hierboven staat beschreven ­– een videoclip aanvragen op televisie ­– is een hele specifieke en beperkte vorm van live. Inmiddels zijn er vele, meer geavanceerde, vormen van live; televisie maar vooral ook sociale media doen graag mee aan de trend. Een media-ervaring deel je niet alleen meer achteraf, maar ook op het moment van de ervaring zelf. Van Es definieert "liveness" als een construct vanuit een wisselwerking tussen de industrie (televisie en andere media), technologie (beeld en geluid) en het publiek. Wat die drie perspectieven gemeenschappelijk hebben is het belang van de sociale functie van live. Het gaat erom dat mensen datgene wat wordt uitgezonden numoeten meemaken. Wat we live willen zien moet sociaal belang hebben, anders is het niet interessant. Zo zullen live bewakingscamerabeelden - als er niets op gebeurt - nooit onze aandacht vangen. Overigens zijn de dingen die wij als live beschouwen niet altijd per definitie honderd procent live. Denk maar aan het journaal: het wordt dan wel live gepresenteerd, maar veel beelden en andere voorbereiding zijn helemaal niet live. In principe is de kijker hiervan op de hoogte, maar toch wordt het alsnog als live uitzending bestempeld. Daarnaast is er eigenlijk altijd sprake van een vertraging tussen het beeld dat wij op televisie zien en de plek waar het wordt opgenomen: hoe synchroon het beeld en geluid loopt met de daadwerkelijke plek blijkt in praktijk vrij flexibel.

De meerwaarde van live

Er is dus niet één vorm van live, maar er zijn wel een aantal kenmerken die over het algemeen terugkomen. Van Es onderzocht in haar proefschrift een aantal cases en zag overeenkomsten in de manier waarop er over live gesproken wordt en in wat het teweeg meent te brengen. Zo wordt er in een live uitzending meestal expliciet nadruk gelegd op het live zijn. En op het belang van tijd en de waarde van iets nu,terwijl het gebeurt, meemaken. Daarbij wordt er een soort gemeenschapsgevoel ontwikkeld door het aantal kijkers in beeld te laten zien, zoals nu bijvoorbeeld ook gebeurt bij Facebook Live en live video op Instagram. Toeschouwers kunnen direct met elkaar praten en inhaken (via sociale media) op wat er gebeurt in de live uitzending. Live suggereert de mogelijkheid van betrokkenheid en invloed, en maakt van de toeschouwer een deelnemer aan de uitzending. En er is het element van het onverwachtse: “alles kan nu gebeuren: jij als kijker zou eventueel kunnen beïnvloeden wat er gebeurt”, aldus van Es. Dat gevoel is wat live voor ons zo aantrekkelijk maakt.

Media kunnen niet achterblijven

Van Es wijst op de fragmentatie van de media en het publiek als een belangrijke reden voor de hype rondom live. Media concurreren met elkaar en willen allemaal dé plek worden voor mediaconsumptie. Hierdoor haakt elk medium aan op het idee van live, in de eeuwige strijd om de aandacht van de consument. Wij als consumenten zouden ons bewuster moeten zijn van de strijd der media om onze aandacht, waarin live een effectief middel is. Er is altijd een achterliggende reden waarom iemand bepaalt dat jij onderdeel zou kunnen zijn van een uitzending. Dit bewustzijn had wellicht de telefoonrekening van mijn ouders tijdens mijn tienerjaren kunnen redden, aangezien de aanvragen bij The Box natuurlijk niet kosteloos waren.

Lees hier meer over het proefschrift van dr. Karin van Es of luister de opname terug.