12.000 jaar aan menselijke geschiedenis als leidraad voor de toekomst

Wie dacht dat de aarde een paar honderd jaar geleden nog ‘schoon en puur’ was, heeft het mis. Nieuw onderzoek laat zien dat zo’n 12.000 jaar geleden de aarde al vrijwel volledig veranderd was onder de invloed van de mens. Wat betekent dit voor onze hedendaagse maatschappij?
Leestijd 3 minuten — Ma 26 april 2021

De aarde is al zo’n 12.000 jaar in de greep van de mensheid, maar tot honderd jaar geleden lijkt het alsof dit nooit een probleem was. Tegenwoordig gaat er geen dag voorbij zonder een artikel over klimaatverandering en de bijbehorende consequenties, zoals de drastisch afnemende biodiversiteit. Zijn dit alleen recente fenomenen, uniek voor de hedendaagse maatschappij? Zo ja, wat deden voorgaande bevolkingen dan anders?

"Gebieden die onaangetast waren door mensen waren 12.000 jaar geleden bijna net zo zeldzaam als nu."

Dezelfde vraag werd gesteld door onderzoekers van tien verschillende universiteiten van over de hele wereld, zij bundelden een enorme hoeveelheid data, die ze publiceerden in een onderzoek in The Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS). Ze creëerden wereldkaarten om te zien waar en vooral wanneer mensen ergens leefden en land gebruikten. "Onze wereldkaarten laten zien dat zelfs 12.000 jaar geleden bijna driekwart van de aardse natuur werd bewoond, gebruikt en gevormd door mensen", zegt hoofdauteur en professor Geologie en Milieukunde, Erle Ellis. "Gebieden die onaangetast waren door mensen waren 12.000 jaar geleden bijna net zo zeldzaam als nu." Je kunt de interactieve kaarten online bekijken. Het team van wetenschappers, waaronder een aantal van de UU, kwam tot een interessante conclusie: de oorzaak van de biodiversiteitscrisis is niet de verwoesting van natuurgebieden, maar vooral toe-eigening, kolonisatie en intensiever gebruik van land dat voorheen duurzaam werd beheerd door lokale bevolking.

De zwarte bladzijdes

De culturele praktijken van vroege landgebruikers hadden zeker wel enige invloed op de natuur en biodiversiteit. Echter, het landgebruik door inheemse en traditionele gemeenschappen was gedurende millennia voor het overgrote deel in balans met wat de aarde aan kon. Dit is iets dat zogenoemde 'indigenous Earth Defenders' al jaren zeggen. Naar hen wordt helaas bijna niet geluisterd. Maya antropoloog Dr. Genner Llanes Ortiz stelt dit diepgewortelde probleem in zijn lezing ‘Why Indigenous earth defenders are being silenced’ aan de kaak. Hij legt uit dat inheemse activisten wereldwijd worden onderdrukt in hun activisme, vaak op agressieve wijze. Zij worden zelfs vaak vermoord. Dit is helaas niks nieuws. Ten tijden van kolonisatie van gebieden in de 16e en 17e eeuw was dit ook aan de orde van de dag. Zogenaamd ‘Terra Nullius’, niemandsland, was land zonder bewoners en mocht worden geclaimd door kolonisten. Het land was natuurlijk wel van iemand, inheemse mensen zijn niet ‘niemand’. De definitie werd veranderd naar land wat niet gecultiveerd werd (door kolonisten), maar het land was al geclaimd. De consequenties van dit beleid zijn vandaag de dag nog steeds te zien en voelen in de behandeling van inheemse bevolking van vele landen. Het is dan ook van groot belang om aandacht te vragen voor deze zaak en te luisteren naar de activisten.

Zoals het onderzoek uit PNAS al aangeeft bezitten inheemse bevolkingen een schat aan kennis die kan worden aangeboord om de komende klimaatcrisis het hoofd te bieden. Darren J. Ranco, universitair hoofddocent Antropologie en coördinator van Indiaans onderzoek aan de Universiteit van Maine zegt; "Deze studie bevestigt op een schaal die nog niet eerder werd begrepen dat inheemse volkeren al duizenden jaren ecosystemen beheren en beïnvloeden, voornamelijk op een positieve manier. Deze bevindingen zijn van bijzonder belang voor de hedendaagse inheemse rechten en zelfbeschikking."

Vurig voorbeeld

In de afgelopen jaren zijn er wel lichtpuntjes geweest. Op een aantal plekken wordt de kennis van inheemse bevolkingen ingezet om de natuur beter te helpen. Zoals in Californië, VS, waar vuur strategisch wordt ingezet, zonder daarbij mens en dier in gevaar te brengen. Het is een gebied waar bosbranden van nature voor horen te komen en waar vele planten- en diersoorten zijn aangepast op deze omstandigheden. Westerse ideeën over vuur zijn veelal negatief en vuur is dus eeuwenlang geweerd in deze gebieden. Op het moment dat er geen branden meer zijn, ontstaat er wildgroei en daardoor weer gevaar voor veel grotere en extreme bosbranden. Met de kennis van inheemse mensen laat men voorzichtig vuur in het gebied razen, zo lukt het om de omgeving brandveiliger te maken en de natuur weer goed te laten herstellen.

De komende jaren zal blijken of deze lichtpuntjes navolging gaan vinden. Het is duidelijk dat de intensieve manier van landgebruik geen toekomst heeft. Het is tijd om de traditionele manier te omarmen en de perspectieven van inheemse en lokale volkeren voorop te zetten. Zeker als wij mensen de komende 12.000 jaar hier op deze aarde rond willen lopen.