Zorgen over de zorg
Gezondheid is meer dan een appel per dag en af en toe sporten. Je fysieke en sociale omgeving spelen een grote rol in jouw gezondheid. Epidemioloog Prof. Roel Vermeulen houdt zich bezig met het exposoom, een verzamelnaam voor alle omgevingsfactoren waar je gedurende je leven aan bloot wordt gesteld. Het zijn de dingen die je eet, de lucht die je inademt, je sociale interacties en je leefstijl. “Ziektelast wordt voor een groot deel door je omgeving veroorzaakt.” Vertelt Vermeulen tijdens de avond Voorkomen is beter dan genezen. Volgens hem is het daarom vreemd dat onderzoekers zo veel nadruk leggen op de invloed van genen bij het ontstaan van ziekten. “Het veranderen van genen is niet makkelijk, verandering van je leefomgeving kan wel.”
Als het aanpassen van de omgeving de sleutel is voor het voorkomen van veel chronische ziektes als astma, obesitas en kanker, waarom doet de overheid dat dan niet genoeg? Hoe we preventie zien en aanpakken moeten volgens dr. Marielle Jambroes (UMC Utrecht) anders. “Er wordt vooral ingezet op leefstijl en gedrag.” Deze strategie is niet effectief en bereikt vooral de mensen die al relatief gezond zijn en hun leefstijl gemakkelijk kunnen aanpassen. Dat is te zien als we verschillende wijken in Utrecht met elkaar vergelijken. De levensverwachting in goed ervaren gezondheid is in Overvecht 15 jaar korter dan voor de over het algemeen welgestelde inwoners van Noordoost. “Dit verschil is niet toe te rekenen aan het individu, maar vooral aan de omgevingsfactoren die verleiden tot ongezond gedrag”, vertelt Jambroes.
De gevolgen van armoede op de gezondheid
Dat je sociaaleconomische achtergrond veel invloed heeft op je gezondheid weet adviseur en ervaringsdeskundige Eugenie Mac-nack maar al te goed. “Mijn medicijnen kostte €50 en ik had maar €70 te besteden per week,” legt Mac-nack uit. “Ik heb mijn receptje toen maar verscheurd en in de prullenbak gegooid.” Met een kleine beurs is het ook moeilijk om gezond eten te koken voor jou en je kinderen. “Gezonde boodschappen zijn duur geworden. Er moet dan ook niets kleins gebeuren als een lekke band of andere extra uitgaven, want dan eet je heel slecht die week.”
Daarom neemt Mac-nack nu geneeskunde studenten mee de wijk in om toekomstige artsen bewust te maken van de problemen waar kwetsbare groepen tegen aan lopen. Voor sommige studenten is dit echt een cultuurshock. Maar als toekomstige artsen weten wat de problemen zijn, kunnen ze betere vragen stellen aan patiënten en hen doorverwijzen naar passende hulporganisaties. Volgens Mac-nack komen artsen vaak niet genoeg te weten in de behandelkamer om patiënten goed te helpen. “Artsen mogen best brutaal zijn met hun vragen. Het is een plicht om ervoor te zorgen dat jouw patiënten gezond blijven”.
Toekomstige artsen bewustmaken van de problemen in de wijk en de noodzaak van preventie is een goede eerste stap. Volgens Jambroes moet er dus meer aandacht worden besteed aan preventie in het onderwijs. “In een hele lange geneeskundeopleiding van 6 jaar wordt in totaal maar 7 weken aan preventie besteed,” illustreert Jambroes. "De focus ligt al heel lang op de bijdrage van medische vooruitgang aan de gezondheid, maar daar is de rek nu wel uit."
Verdienmodel of maatschappelijke waarde?
Het zou volgens Vermeulen kunnen helpen om de gezondheidswinst door preventiemaatregelen in geld uit te drukken. Hij vertelt over een wijk in Duitsland waar gedragsverandering zorgde voor een daling in de zorgkosten van verzekeraars. Dat geld werd vervolgens weer gebruikt voor nieuwe investeringen in de wijk. “Dit is heel interessant, op deze manier kun je in een zorgstelsel de gezondheidswinst uit preventiemaatregelen weer terug verdienen.”
Jambroes vraagt zich af of preventie een verdienmodel zou moeten zijn. Volgens haar heeft de volksgezondheid eenzelfde soort maatschappelijke waarde als het onderwijs. “Goede volksgezondheid is iets wat zich terugverdient op heel veel andere terreinen.”
We komen steeds meer te weten over de effecten van onze omgeving op onze gezondheid. Het is belangrijk om deze kennis over te dragen naar zowel artsen als kwetsbare groepen. Toch ligt de echte oplossing in het aanpassen van onze omgeving. Als het aantrekkelijk wordt om gezond gedrag te vertonen, gaan mensen dat ook doen. Als roken duurder wordt, gaan mensen minder roken. Als er betere fietspaden zijn, gaan er meer mensen fietsen. Als je vrienden samen sporten bij de sportclub, ga jij ook eerder sporten bij de sportclub. Veranderingen in de omgeving kunnen soms klein zijn, maar ze kunnen een grote impact hebben op jouw gezondheid.
Kijk hier de opname van de avond Voorkomen is beter dan genezen.
Meer weten?
Wil jij bijdragen aan het ambitieuze exposoom onderzoek van Prof. Roel Vermeulen? Schrijf je dan in als burgerwetenschapper en help bij het verzamelen van waardevolle data.
Meer weten over de missie van dr. Mariella Jambroes om artsen en ziekenhuizen meer te laten doen aan preventie van ziekten? Kijk dan hier haar Betweter Festival presentatie.
Vond je het verhaal van Eugenie interessant en wil je meer weten over hoe ze de mensen om haar heen aanzet tot denken? Lees dan hier verder.
Meer weten over preventie en gezondheidsbevordering? Lees dan hier verder.
