Voor haar stage bij Studium Generale onderzocht Floor van der Hout hoe de ideale universiteit van de toekomst eruit zou moeten zien. Door de vinger op de zere plek te leggen van het huidige onderwijs en onderzoek, maar vooral ook door goede, inspirerende voorbeelden aan te halen van hoe het ook zou kunnen.
Het bestuur van de universiteit kan best wat democratischer, burgers kunnen door de nieuwe technieken van open science meer betrokken worden bij de wetenschap, er moet meer aandacht zijn voor de kwaliteit van het onderwijs binnen de universiteit en activisme en wetenschap kunnen prima samengaan. Dit zijn een aantal zaken die ik beargumenteerde in mijn blogserie over de utopische universiteit. Van verschillende kanten belichtte ik hoe de universiteit werkt en waar het beter kan. Ik ging in gesprek met kritische studenten en onderzoekers om te kijken waar het knelt en te onderzoeken hoe de ideale universiteit van de toekomst eruit moet zien.
Wat voor universiteit wil ik?
Dé utopische universiteit bestaat natuurlijk niet maar het is wel zinvol om te beseffen dat hoe de universiteit nu werkt niet vanzelfsprekend is en na te denken over hoe het anders zou kunnen. Zo vertelde een studente me in een interview het volgende: “dit is de eerste keer dat iemand ons vraagt wat voor universiteit we willen. Niemand stelt ons deze vragen. Studenten zouden zichzelf elke dag de vraag moeten stellen: wat voor universiteit wil ik?” Maar sinds we 3 jaar oud zijn, is de vraag wat voor onderwijs we willen niet aanwezig. Het is allemaal al vastgelegd.“ Wanneer we zijn vastgeroest in oude ideeën en gedachtenpatronen kan utopisch denken ons helpen deze los te laten.
Het nut van utopisch denken
Socioloog Willem Schinkel (EUR) pleitte al voor een nieuw utopisch denken om onze democratie te redden: “Ik denk dat de natiestaat solidariteitsbevorderend kan werken als je hem als onaf ziet, als een utopisch project. Niet als je hem alleen maar ziet als iets uit het verleden dat behouden moet blijven” zegt hij in een interview met Vrij Nederland waarin hij de Nederlandse natiestaat een 'museum' noemt. Ik denk dat je deze these kan kopiëren naar de universiteit. De universiteit is onaf, verandert voortdurend en het is belangrijk dat wetenschappers en studenten constant kritisch kijken naar hoe de universiteit werkt en hoe het beter kan. 'Het is zoals het is, wat kan je er nu aan veranderen?' is een gevaarlijke en luie houding.
De universiteit in een neoliberale samenleving
De universiteit staat niet los van bredere maatschappelijke processen. Wanneer we kijken naar hoe de universiteit verbeterd kan worden, kom je al snel uit bij tekortkomingen van de maatschappij. Zo heeft de Bologna verklaring veel invloed gehad op hoe het hoger onderwijs in Europa wordt ingericht en is kennis een steeds belangrijker verhandelbaar product geworden in onze 'kenniseconomie'. Het neoliberale denken waarbij de vrije markt als de oplossing voor alles wordt gezien heeft ook zijn stempel gedrukt op de universiteiten die met de introductie van het New Public Management steeds meer bestuurd worden als bedrijven. Intussen groeit de kloof tussen hoger en lager opgeleiden gestaag, moeten wetenschappers zich steeds meer verantwoorden over het nut van hun dure onderzoek en wordt ook het hoger onderwijs slachtoffer van bezuinigingen waardoor de universiteiten en hogescholen minder toegankelijk worden.
Een nieuw activisme
Dat ik niet de enige ben die me zorgen maakt over de koers van de universiteit en de wetenschap, blijkt wel uit de tientallen organisaties die inmiddels zijn opgericht die de universiteit willen hervormen als Science in Transition, Humanities Rally, Actiegroep Titanic en Platform Hervorming Nederlandse Universiteiten. Ook voor een groep studenten en docenten van de UvA is de maat vol. Met de bezetting van het Bungehuis vorige week en de huidige bezetting van het Maagdenhuis eisen ze dat het College van Bestuur en de politiek erkent dat er problemen zijn die om een oplossing vragen. Zij richtten 'De Nieuwe Universiteit' op voor 'een kritische universiteit en maatschappij'. Een collectief dat inmiddels ook gehoor heeft gevonden op andere Nederlandse universiteiten die deze week in navolging van de Amsterdamse studenten en docenten hun eerste vergaderingen zullen houden. De Nieuwe Universiteit is een voorbeeld van hoe uit utopische denken ook een nieuw activisme voort kan vloeien.
Net als onze natiestaat moeten we de universiteit niet zien als een museum. Voor de problemen waar de universiteit mee kampt, zijn de oplossingen misschien niet direct aanwijsbaar, maar we kunnen alleen leren door te doen en moeten niet bang zijn voor verandering.
De Nieuwe Universiteit Utrecht is inmiddels ook een feit. Vanavond om 19.15 vindt de eerste bijeenkomst plaats. Iedereen is welkom om mee te denken. Houd het facebook event in de gaten voor meer informatie.
Lees ook de voorgaande blogs:
> Inleiding: De utopische universiteit (17-12-2014)
> Meer promovendi, meer diploma's, meer publicaties (24-12-2014)
> Het ideale universitaire onderwijs (31-12-2014)
> Harvard aan de Rijn (07-01-2015)
> Open Access (14-01-2015)
> Open Science (21-01-2015)
> Valorisatie, vloek of zegen? (28-01-2015)
> Wetenschap voor sociale verandering (04-02-2015)
> De universiteit en het echte leven (11-02-2015)
> Een ander soort onderwijs (18-02-2015)
> Een democratische universiteit (25-02-2015)
