Wetenschap in Hollywood: over de zin en onzin van wetenschap in films.
Wanneer een jong, alledaags koppel naar een buitenwijk verhuist lijkt er niks aan de hand, totdat zij 's nachts in bed stemmen en geluiden horen. Uit camera onderzoek blijkt dat het huis bezeten is door een kwade demon. Paranormal Activity (2007) werd in één week opgenomen in het huis van de regisseur en had een budget van 15.000 dollar. De film komt dan ook amateuristisch over, maar is niettemin angstaanjagend. Doordat er beelden worden getoond van de camera's die de hoofdrolspelers hebben opgehangen, zogenaamde found footage, lijkt het een documentaire. De opnames zijn vaag en uiteindelijk blijft onduidelijk wat er precies aan de hand is, maar het is in ieder geval angstaanjagend. Deze aanpak werkte en de film bracht meer dan honderd miljoen dollar op en er zijn inmiddels twee vervolgen. Waarom houden mensen van horrorfilms en waarom willen we zo graag bang gemaakt worden?
Bloed, zweet, en koude rillingen
Horrorschrijver Stephen King, van wie talloze boeken zijn verfilmd, zei ooit dat angst onze mooiste emotie is en dat hij daarom de lezer de stuipen op het lijf wil jagen. Mensen kijken naar enge films om angst te ervaren, maar het is een veilige angst. Niet de angst die een biologische functie heeft, namelijk de emotie die overlevingsgedrag op gang brengt; het fight or flight-mechanisme. Iedereen weet dat hij of zij de bioscoop na twee uur weer veilig zal verlaten. Maar toch. Wanneer de rustig wandelende psychopaat het rennende meisje langzaam inhaalt gaat onze hartslag omhoog, de ademhaling neemt toe en krijgen we zweethanden. Onze hersenen zorgen automatisch voor het signaal 'vechten of vluchten'. Misschien doe je de handen voor de ogen, eventjes, om dan stiekem toch weer te kijken. De horrorfilm is een afleiding van ons weinig spannende dagelijks leven.
Uit onderzoek is gebleken dat mensen die hoog scoren op een test die meet in hoeverre je sensatie belust bent, vaker naar horrorfilms gaan. Deze mensen hebben opwinding en prikkels nodig, die krijgen ze bij het kijken naar enge films. Vaak zijn dit jongeren, zij zoeken meer naar intense ervaringen. Ouderen hebben genoeg aan de angsten die het echte leven hen presenteert. Een opvallende ontdekking uit één van de studies naar angst is dat hoe sterker de negatieve emoties (zoals angst, stress en zorgen) tijdens het film kijken, hoe meer plezier een persoon uit de ervaring haalt. Blijkbaar correleren ongemak en verrukking en komt het plezier uit de opluchting die volgt. De enge film biedt een catharsis, een emotionele ontlading en ontsnapping van het echte leven, waarin onbetaalde rekeningen en mislukte relaties de grote problemen zijn. Dan kan een moordende psychopaat op het witte doek een welkome afleiding zijn.
Klassieke thema's
De meeste horrorfilms hebben een bijna Victoriaanse moraal: je kunt er zeker van zijn dat het meisje dat seks heeft vermoord wordt, zoals zo treffend geparodieerd in Scream (1996). Dit geldt ook voor tieners die een lifter meenemen (The Hitchhiker, 2007) of in een huisje in de bossen hun vakantie uitbundig vieren (The Cabin in the Woods, 2012). Al in de tijd dat Friday the 13th (1980) uitkwam functioneerde horrorfilms als een soort waarschuwing voor jongeren: het loopt slecht met je af als je je tegoed doet aan drank, drugs en seks. Wat dat betreft zijn horrorfilms voorspelbaar, er is veel bloed en het is duidelijk wie de slechterik is en wie het slachtoffer wordt. Er zijn verschillende klassieke manieren waarop een horrorfilm angst kan creëren, zoals door mysterie (Rosemary's Baby, 1968), spanning (The Exorcist, 1973), bloed (The Evil Dead, 1982), terreur (The Shining, 1980) en shock (Suspiria, 1977). Filmmakers grijpen echter ook in op de angsten die in de hedendaagse samenleving spelen. In de jaren '50 maakte men zich zorgen over nucleaire wapens dat uitte zich in films over misvormde monsters; in de jaren '80 zorgde de aidsepidemie voor een hernieuwde interesse in vampiers. Nu leidt onze angst voor terroristen tot horrorfilms waarin onschuldig ogende mensen kwaad in de zin blijken te hebben.
Encyclopedie van de angst
Er zijn verschillende verklaringen voor de populariteit van horrorfilms, wil je er meer over weten dan kun je twee wetenschappelijke artikelen lezen hier of hier (.pdf). Stephen King heeft een essay geschreven over 'why we crave horror movies' hierin geeft hij drie simpele redenen. Ten eerste om te bewijzen dat je ze kunt kijken, dat je niet bang bent. Volgens hem kijken we ook om bevestiging te krijgen dat wij, anders dan de personages in de film, wel normaal zijn en in een normale samenleving functioneren. De laatste reden is simpelweg dat het leuk is, hij vraagt zich overigens terecht af wat er leuk aan is om anderen bruut te zien worden afgeslacht. Misschien, zo stelt hij, zijn we allemaal wel psychisch gestoord. Over angst als psychische stoornis organiseerde Studium Generale in het begin van 2010 een lezing, bekijk deze hier terug. Deze lezing was onderdeel van een serie over angst in het algemeen: van angst in de samenleving en angst in de kunst, tot angst in de wetenschap. Alle lezingen kun je terugkijken via de programmapagina van 'Encyclopedie van de angst'. In het kader van dit thema draaide we de film Angst (2009) over 6 mensen met een angststoornis.
Lees de andere blogs uit deze serie:
> DNA en epigenetica in Gattaca (24-03-2012)
> The Matrix (02-04-2012)
> Aliens (10-04-2012)
> Kunstmatige Intelligentie (23-04-2012)
> The Day After Tomorrow (10-05-2012)
> Contagion (11-06-2012)
> Minority Report (18-06-2012)
> Repo Men (27-06-2012)
> Prometheus (09-07-2012)
> The Machinist (30-07-2012)
> Armageddon (13-08-2012)
> The Hulk (05-09-2012)
