Heilige huisjes
Dr. Elpine de Boer (Psychologie van religie, LU) doet onderzoek naar wat mensen aantrekt in religie, zonder daarbij de ogen te sluiten voor het feit dat religie ook schadelijk kan zijn voor sommige mensen. Het gaat daarbij niet om wat ze precies geloven, welke rituelen ze beoefenen, of bij welke religieuze organisatie ze horen, maar om de waarde die ze hechten aan religiositeit in hun persoonlijke leven. Waarom voel je je als moderne jongere thuis bij een traditionele geloofsgemeenschap? En kan religie ouderen op de been houden?
Toch naar de kerk
Religie vervult vaak een sociale rol. Voor mensen die verbonden zijn aan een religieuze gemeenschap is hun dagelijks leven sterk verweven met de gemeenschap; ze geven aan dat ze hechte contacten hebben binnen de gemeenschap ('een soort familie'). Ze genieten van de gezamelijke activiteiten en ervaren een gevoel van 'verbondenheid'. Dat laatste geldt ook voor de bezoekers van de Kerkennacht die De Boer onderzocht. Ondanks dat ze lang niet allemaal religieus zijn, geven ze aan dat de kerkennacht toch bijzonder voor hen is en 'anders dan andere festivals'. Naar de kerk gaan is een speciale ervaring die je samen met anderen beleeft. Hoewel veel van de bezoekers geen enkele intentie hebben zich aan te sluiten bij een kerk, ervaren ze toch een gevoel van verbondenheid - met een hogere macht, anderen of met zichzelf - tijdens die ene nacht. Dat is waar veel mensen naar op zoek zijn.
Bovennatuurlijke ervaringen
Buiten de kerk en los van een gemeenschap zijn er ook mensen die zeggen direct contact te ervaren met een bovennatuurlijke werkelijkheid. Dit kan contact zijn met God, maar mensen rapporteren ook bovennatuurlijke ervaringen in de natuur. De Boer deed onderzoek naar mensen met een 'uittredingservaring', een beleving waarbij je uit je eigen lichaam treedt. Dat kan verschillende vormen aannemen. Sommigen zeggen in contact te komen met een overleden dierbare, anderen voelen een gevoel van vrede of liefde of voelen dat ze reizen in tijd en ruimte. Wat de ervaringen gemeen hebben volgens De Boer is dat mensen de werkelijkheid op een andere manier beleven. Een aanzienlijk deel van de groep, zelfs mensen die in hun ervaring geen hand van god of een bovennatuurlijke kracht zagen, maar een medische verklaring gaven, zeiden dat ze zich sindsdien meer bezighouden met spiritualiteit en zingevingsvragen. Sommigen van hen waren beter in staat trauma's en pijn uit het verleden toe te laten, of keken op een andere manier naar de toekomst. Voor anderen was de ervaring verwarrend.
Geestelijke geneeskunde
Tot slot vertelde De Boer onderzoek onder 'kwetsbare ouderen', mensen van 70+ die opgenomen waren voor een medische ingreep zoals een heupoperatie. Religiositeit blijkt vooral samenhang te hebben met de mentale veerkracht van mensen, maar niet direct op fysiek herstel. Ouderen die zich bezig houden met spiritualiteit en zingeving, ervaren een hogere kwaliteit van leven en hebben meer vertrouwen in de toekomst na de ingreep. Veel van hen geven aan dat ze steun halen uit het praten met een geestelijk verzorger. Zo was er een vrouw die niet meer zelf haar bed uit kon. Die situatie was niet te veranderen. Praten met een geestelijk verzorger hielp haar zich er mee te verzoenen.
Veel mensen geven aan dat ze graag willen dat hun levensbeschouwing wordt meegenomen door de arts. Maar hoe praat je daarover met een dokter? Praten over je levensbeschouwing blijkt lastig doordat geloof en zingeving door iedereen anders wordt ervaren en je wilt niet graag dat een ander je een levensbeschouwing opdringt. Volgens De Boer is daar veel winst te behalen. Ook iemand die niet bij een kerk aangesloten is, kan het waarderen als de dokter vraagt: hoe zie jij het leven eigenlijk?
Waar begint religie en waar houdt het op? Is 'geloof in de wetenschap' ook een vorm van geloof? Religie gaat om het zoeken en vinden van transcendentie en zingeving, aldus De Boer. Die zingeving kan breed worden geïnterpreteerd volgens haar, en is ook niet universeel. De Boer: “In Duitsland werden 'atheïsten' onderzocht en heb je bijvoorbeeld een groep atheïsten die bij ons wellicht in de categorie 'spiritueel' zouden vallen, doordat ze een grote verbondenheid voelen met de natuur of mensen om hen heen.” De groep 'niet-gelovigen' is op dit moment vooral een containerbegrip, waarbinnen mensen op heel veel verschillende manieren zin geven aan hun leven. Onderzoek naar hoe die mensen precies zin geven aan hun leven staat nog in de kinderschoenen.
Dit was de laatste lezing in de serie 'Heilige Huisjes' waarin we keken naar het 'wat' 'hoe' en 'waarom' van religie in de hedendaagse wereld.
