Met het doel voor ogen
“Een op de vijf plantensoorten met uitsterven bedreigd” en “Ontbossing Amazone gaat onverminderd door”. Alarmerende berichten. Maar hoe moeten we deze krantenkoppen duiden? Volgens Dr. Edwin Pos, bioloog en Amazone-expert, zouden we allereerst eens moeten kijken naar hoe biodiversiteit precies werkt. Want weten we wel genoeg over de processen die diversiteit veroorzaken om de soortenrijkdom te kunnen beschermen?
Blauwdruk
Pos vergelijkt de afnemende biodiversiteit met een kapotte auto. “Als je auto kapot is, breng je ‘m naar de garage,” vertelt hij. “Je gaat ervan uit dat ze ‘m daar kunnen maken, omdat monteurs weten hoe de auto in elkaar zit en ze niet lukraak onderdelen gaan vervangen. Ze hebben er een blauwdruk van.” Volgens Pos zou je kunnen stellen dat door onder andere de achteruitgang van diversiteit, onderdelen van de natuur ‘kapot’ zijn. Door in te stemmen met doel 15 van de Sustainable Development Goals, dat gaat over het beschermen, herstellen en bevorderen van het leven op het land, hebben de VN-lidstaten besloten dat we het verlies aan biodiversiteit een halt toe moeten roepen. De vraag is alleen of we genoeg weten van de natuur en biodiversiteit om dit doel te behalen. Gaan we lukraak of gericht onderdelen vervangen? Hebben we een blauwdruk van de natuur?
Amazone-onderzoek
Pos onderzoekt de diversiteit aan bomen in de Amazone, het grootste regenwoud op aarde met een immense soortenrijkdom. Samen met een team onderzoekers werkt hij aan het Amazon Tree Diversity Network: van verschillende gebieden in de Amazone wordt de precieze diversiteit aan bomen in kaart gebracht. Tot nu toe zijn 2100 gebieden van 1 hectare grond onderzocht. In deze gebieden staan 5032 soorten bomen. Ter vergelijking: in heel Nederland zijn er 40 tot 60 verschillende boomsoorten te vinden.
2100 hectare klinkt veel, maar het gebied dat nu is onderzocht beslaat maar 0,0000035% van het totale grondgebied van de Amazone. “Het is onmogelijk om heel de Amazone te onderzoeken, maar we willen er wel graag uitspraken over kunnen doen,” stelt Pos. “Dit is nodig om te kunnen bepalen welke gebieden we moeten beschermen.” Daarom worden er schattingen gedaan over de totale diversiteit met behulp van extrapolatie-modellen. Daaruit blijkt dat de Amazone tussen de 15000 en 16000 soorten bomen kent. We weten nu dus iets over de quantiteit van biodiversiteit in de Amazone, maar weten we ook hoe deze diversiteit tot stand komt?
Wat is biodiversiteit eigenlijk?
Om die vraag te beantwoorden moeten we eerst een definitie hebben. Gaat het om zoveel mogelijk exemplaren van een soort? Gaat het over zo veel mogelijk verschillende soorten? En maakt de verdeling dan nog uit? In het plaatje hiernaast zie je dezelfde hoeveelheid soorten (verschillende kleuren bolletjes), maar welke is dan meer divers? Deze vragen laten zien dat biodiversiteit fundamenteel complex is.
En het wordt nog complexer. Ecologen maken onderscheid tussen verschillende schalen van diversiteit: Gamma, Bèta en Alpha. De niveaus gaan van groot, zoals een natuurgebied, naar klein, zoals een stukje bodem of zelfs een enkele boom. Op elk niveau spelen verschillende processen die de biodiversiteit beïnvloeden. Dit maakt het uitvoeren van de Sustainable Development Goals lastig. Want naar welk niveau je kijkt, bepaalt wat je acties zijn. Het beschermen van een heel natuurgebied vraagt bijvoorbeeld om andere maatregelen dan het beschermen van een klein stuk grond.
Hoe ontstaat biodiversiteit?
Als we een gebied willen beschermen, moeten we weten hoe de diversiteit daar ontstaat. Daar zijn verschillende theorieën over. Zo stelt de 'niche theorie' dat soorten specifiek zijn geëvolueerd voor bepaalde omgevingen. Competitie en overleving zouden de compositie en dus diversiteit van een gebied bepalen. Als diversiteit gegenereerd wordt door deze processen, moeten we bijvoorbeeld zorgen dat we een grote verscheidenheid aan soorten krijgen in verschillende gebieden.
De 'neutrale theorie' stelt hier tegenover dat het voorkomen van een soort puur een kansproces is. Volgens deze theorie doen alle soorten het even goed in allerlei soorten omgevingen, competitie speelt geen rol. Het zou bij diversiteit niet gaan om de hoeveelheid verschillende soorten in een gebied. Wat van belang is, is dat het een groot gebied is, waar soorten een grote kans hebben zich te verspreiden. Hoe je naar de processen kijkt, heeft dus grote implicaties voor hoe je de Sustainable Development Goals moet bereiken.
Toekomst
Hebben we nu een blauwdruk van de natuur? “Nee, maar we weten wel steeds meer,” stelt Pos. “En dat we nog niet alles weten, betekent niet dat we niks kunnen doen om biodiversiteit te beschermen.” Pos is positief over de groeiende kennis. Zo kwam begin deze week nog een studie uit waarin onderzocht was hoeveel extra bomen we kwijtkunnen op de planeet. Dit bleken er 1.2 biljoen te zijn. Genoeg om 10 jaar aan CO2 emissies teniet te doen. “We halen misschien niet alle doelen voor 2030, maar door meer te leren over biodiversiteit kunnen we wel de afnemende trend ombouwen.”
Twee jaar geleden formuleerde de VN 17 duurzame doelen voor een betere wereld in 2030, de Sustainable Development Goals. In de serie Met het doel voor ogen vragen wij wetenschappers: wat is er tot nu toe van de plannen terechtgekomen? Als we de doelen niet halen, is er dan iemand verantwoordelijk voor of gooien we de handdoek in de ring?
