Levenskunst
Authenticiteit is een kernbegrip in de literatuur en filosofie, zo blijkt uit de serie Levenskunst. Joep Dohmen en Maarten van Buuren komen in hun lezingen en discussies steeds hierop terug. Wat het inhoudt, hoe je authentiek wordt en in welke verhouding het authentieke individu tot de gemeenschap staat: daarop is geen eenduidig antwoord te geven. De lezing van Joep Dohmen over de hedendaagse filosoof Charles Taylor – schrijver van onder meer The Ethics of Authenticity – cirkelde rond deze vragen.
Taylor is vooral bekend van zijn magnum opus Sources of the Self (in het Nederlands verschenen als Bronnen van het zelf, met een voorwoord van Joep Dohmen). Daarin stelt hij dat in de tweede helft van de twintigste eeuw de moraal impliciet is geworden. Niemand heeft het er nog openlijk over, het ethische is teruggedrongen tot in de persoonlijke sfeer. Een van de manieren om de moraal weer expliciet te maken is door het authenticiteitsbegrip.
Iedereen kan wel een vage omschrijving geven van wat het betekent om authentiek te zijn: trouw blijven aan jezelf, vanuit jezelf leven. Maar dat is te makkelijk. Een belangrijke kwestie is de relatie tussen het authentieke individu en de gemeenschap. Volgens Taylor is authenticiteit niet hetzelfde als de liberale zelfbeschikking, die uitmondt in 'doe maar wat je wilt'. Weliswaar ligt de bron in het individu, maar authenticiteit krijgt pas echt gestalte in de verhouding tot het gemeenschappelijke. Dialoog met anderen en het bepalen van een gedeelde horizon van waarden is essentieel. Zo ontstaat een zekere 'sociale authenticiteit'.
Wat iedereen wil weten is natuurlijk: hoe word ik authentiek? Zoals alle levenskunst kost ook dit streven tijd en veel moeite. Je moet een 'reis naar de diepte' maken. Dohmen spreekt ook van 'radicale reflectie', die een persoonlijk referentiekader creëert dat als basis dient voor belangrijke, identiteitsbepalende beslissingen. Steeds weer komt echter terug dat dit persoonlijke referentiekader niet losgeweekt mag worden van een sociaal, gemeenschappelijk kader. Authenticiteit impliceert geen kluizenaarschap, maar contact.
Dit is een heel andere definitie van authenticiteit dan die van bijvoorbeeld Nietzsche of Musil. In de discussie na afloop van de lezing zette Maarten van Buuren vraagtekens bij de 'sociale authenticiteit'. Kun je überhaupt voorwaarden verbinden aan zo'n begrip? Betekent dat niet meteen een verlies van authenticiteit? Van Buuren legde de nadruk juist op het afzetten tegen de gemeenschappelijke orde. Je bent pas echt jezelf als je afstand neemt van de norm. Maar is afstand nemen van de norm op zichzelf niet ook weer een norm? In elk geval kun je zeggen dat authenticiteit vraagt om een verhouding tot de norm.
Op 13 april is de volgende lezing in deze serie, 'Vuile handen' over Jean-Paul Sartre door Maarten van Buuren. Ongetwijfeld zal het bij het bespreken van deze existentialist ook gaan om authenticiteit en natuurlijk om zaken als kwade trouw.
Kijk de hele lezing 'De reis naar de diepte' terug.
