Science Café Utrecht
Toen ik de afgelopen zomer ging wandelen in Schotland, viel me iets op. Het was hier zo ontzettend stil, zonder geruis van een snelweg of ‘ping’-geluidjes van mobiele telefoons. Er was bijna niemand te bekennen. Dit soort gebieden, waar de natuur haar gang kan gaan zonder al te veel invloed van de mens, verdwijnt in rap tempo. En dat terwijl onderzoek na onderzoek laat zien hoe belangrijk deze gebieden zijn. De natuur staat wereldwijd onder druk en de mens is verantwoordelijk, zoveel is duidelijk. Waarom zijn we niet in staat om de natuur te beschermen? “Er moet een fundamentele verandering komen in de manier waarop we de natuur waarde geven” werd gesteld op het Science café 'Wat is de natuur ons waard?'.
De mens heeft recht op de natuur
Hoe de mens nadenkt over de waarde van de natuur is door de eeuwen heen veranderd, stelt ecoloog en filosoof prof. dr. Matthijs Schouten (WUR/Staatsbosbeheer). Om ons eigen, westerse waardensysteem te begrijpen moeten we terug naar de klassieke oudheid, toen de Griekse filosoof Aristoteles voor het eerst een duidelijke hiërarchie aanbracht in de natuurlijke wereld. De mens stond daarin bovenaan. In het christendom komt dat idee later terug: de natuur is door God aan de mens gegeven en dus heeft de mens het recht om de natuur voor haar eigen gewin te gebruiken.
Het is de kern van ons van huidige ‘antropocentrische wereldbeeld’, waarin de waarde van de natuur wordt uitgedrukt in wat zij als gebruiksobject voor ons kan betekenen. De natuur is alleen wat waard wanneer de mens ervan profiteert. Dit is ofwel wanneer de mens de natuur mooi vindt, ofwel wanneer de mens er iets uit kan halen, zoals grondstoffen. “Wij kijken niet naar wat voor de natuur het beste is, maar alleen naar wat voor de mens het beste is,” concludeert Schouten.
Biodiversiteit is onmisbaar
De huidige ecologische crisis is het directe gevolg van dit wereldbeeld. Bioloog prof. dr. Merel Soons (UU) doet onderzoek naar het belang van biodiversiteit voor een gezond en weerbaar ecosysteem. Stikstof is voor een groot deel verantwoordelijk voor de zorgwekkende afname van de biodiversiteit in Nederland. Door verhoogde stikstofneerslag door bijvoorbeeld intensieve landbouw, groeit een aantal planten sneller, waardoor ze groeiruimte van andere planten opeist. Zo verdwijnen soorten uit een gebied en sterven soms zelfs helemaal uit. Met catastrofale gevolgen, stelt Soons. Want biodiversiteit is juist ontzettend belangrijk om weerstand te bieden tegen klimaatverandering. Ecosystemen worden er weerbaar van.
Beleid dat wél effectief is
Ondanks het groeiende bewijs over de wereldwijde afbraak van de natuur, is er nog weinig veranderd in de manier waarop we met de natuur omgaan. Toch is verandering mogelijk, denkt prof. dr. Ingrid Visseren-Hamakers, hoogleraar Environmental Governance and Politics aan de Radboud Universiteit. Ze is een van de hoofdauteurs van het in mei verschenen IPBES-rapport. Daarin maakten zij en haar collega’s gebruik van een ongelooflijke hoeveelheid beschikbare data om de alarmerende staat van de natuur te duiden en de natuurlijke en maatschappelijke processen in kaart te brengen die hierachter schuilgaan. Juist dat grote plaatje is nodig om goed beleid te kunnen voeren.
Wie is verantwoordelijk?
Zowel Visseren-Hamakers als Schouten benadrukken dat we uiteindelijk naar een systeem toe moeten waarin we de natuur en individuele dieren rechten geven. Zo leg je wettelijk vast dat de natuur zelf iets waard is, en niet alleen in dienst staat van de mens. Maar nu dit nog niet zo ver is, zullen we onze verantwoordelijkheid moeten nemen. De vraag is alleen: wie is hier ‘we’? De politiek, de burger, de bedrijven? Soons noemt de individuele keuze als consument: “Als je zegt dat je meer natuur wilt, kan je die keuze zélf in de supermarkt maken. Het veranderen van een systeem kan vanuit burgers komen, en de burger is ook een consument”. Maar volgens Visseren-Hamakers kan de verantwoordelijkheid niet alleen maar bij de consument liggen. Er moet beleid komen dat het makkelijker maakt voor consumenten om die duurzame keuze te maken.
Schouten noemt wellicht de toegankelijkste manier om zelf na te denken over de waarde van de natuur: “Ga zelf eens vijf minuten per dag kijken naar iets in de natuur wat niet door mensen is gemaakt. Geef de natuur de ruimte om er gewoon te zijn, zonder dat jij er allerlei labels zelf overheen plakt”.
Meer weten over nadenken over de waarde van de natuur en hoe dit anders kan? Kijk dan het Science café “Wat is de natuur ons waard?” terug!
