Op losse schroeven
De samenleving is in de greep van schuld: wereldwijd is er 225% meer schuld dan wat er nu verdiend wordt. Dat kunnen we nooit terugverdienen in een toekomst die duurzamer moet, stelt prof. dr. Ewald Engelen (hoogleraar Financiële Geografie Universiteit van Amsterdam). Er was even een dip in schulden na crisis in 2008, maar de wereldwijde schuld is nu alweer hoger dan daarvoor. Om de huidige situatie te duiden gebruikt Engelen het begrip 'financialisering', een sociologisch concept geïnspireerd door de Marxistische economie. We hebben de hele samenleving ondergeschikt gemaakt aan de logica en belangen van banken en financiële markten. In plaats van dat die dienstbaar zijn aan de samenleving, is het andersom. De crisis is niet alleen het gevolg van speculerende bankiers, maar van een heel economisch stelsel dat op de verkeerde manier werkt.
“Naast Hyde park in Londen is een heel dorp verrezen met kantoren van 'hedge funds' die zorgen dat de rijken zoveel mogelijk rendement krijgen op hun vermogen. Wij sukkels moeten het doen met Robeco.”
Elite en multinationals ontwijken de schatkist
Elites die de markt bespelen zijn zo oud als de geschiedenis van de kapitalistische markt, zij zijn er altijd al geweest. De Panama Papers zijn volgens Engelen slechts het topje van de ijsberg. Het betreft slechts één van de vele bedrijven in een heel netwerk van specialistische adviseurs die elites en multinationals zo min mogelijk belasting te laten betalen. “Naast Hyde park in Londen is een heel dorp verrezen met kantoren van 'hedge funds' die zorgen dat de rijken zoveel mogelijk rendement krijgen op hun vermogen. Wij sukkels moeten het doen met Robeco.” De rijken worden rijker door deze constructies, en inkomensongelijkheid blijft stijgen. Multinationale ondernemingen betalen reëel slechts 2% belasting. “Sukkels zoals u en ik” dragen de kosten, door de schatkist te spekken met een groot deel van onze inkomsten. Bedrijven worden omgevormd tot geldmachines. Volkswagen bijvoorbeeld, had een bankvergunning zodat klanten geld konden lenen voor aanschaf van een auto. Inmiddels zijn ze meer bank dan autobedrijf.
Verslaafd aan geld
Het is makkelijk schieten op elites en multinationals, maar het probleem is veel breder. Financialisering vind je in alle hoeken van de samenleving. Ook in de zorg draait alles om geld, zorgverzekeraars dienen niet de bevolking, maar volgen hun eigen winstoogmerk. En ook universiteiten 'kijken als bankiers'- alles wordt gemeten in kapitaalstromen, en universiteiten nemen professionals in de hand voor hun vastgoedbeheer. Ondertussen vallen studenten dankzij het nieuwe leenstelsel in de snelst groeiende schuldcategorie. De media spreken van het 'herstel van de woningmarkt', terwijl dit 'herstel' betekent dat we ons nog dieper in de schulden steken voor het kopen van een huis dat we ons eigenlijk niet kunnen veroorloven. Nederland is wereldkampioen hypotheekschuld, nergens is die zo hoog als hier.
“Sites of resistance”
Het tij moet keren, en daarvoor zijn drastische veranderingen nodig volgens Engelen. Het leenstelsel voor studenten moet worden teruggedraaid, we moeten investeren in goed onderwijs voor iedereen. Het zorgstelsel moet op de schop, zorgkosten moeten betaald worden van belastinggeld, niet door geldhongerige zorgverzekeraars. Er moet een einde komen aan de hypotheekrenteaftrek, zodat bedrijven niet langer leven op schuld, en belasting gaan betalen. Banken moeten worden verplicht een hogere buffer te hebben, van minstens 15%. We moeten de lobbymacht van financiële instituties inperken en zorgen voor meer transparantie.
Ook op het gebied van werk moeten veranderingen komen. We moeten de flexibilisering van de arbeidsmarkt tegengaan. Arbeid moet weer gewaardeerd worden. Waar vroeger nog 80% van de toegevoegde waarde van een bedrijf ging naar werknemers is dat nu slechts 15 tot 20%. De vakbond moet in ere worden hersteld en meer druk gaan uitoefenen. Tot slot moeten we stoppen huizenbezit te verheerlijken. Engelen pleit voor goede sociale huurwoningen. Vrij zijn van schuld is ook veel waard, volgens hem.
De barricades op
“Is financialisering geen probleem van collectieve actie?” vraagt iemand in de zaal. Als Nederland als enige land actie onderneemt benadelen we onszelf, terwijl onze buurlanden erop vooruitgaan. Engelen roept de Nederlandse politiek op een statement te maken. We moeten het goede voorbeeld geven. Nederland moet niet langer een belastingparadijs zijn. Veel veranderingen die hij voorstaat vragen om een grootschalige aanpak, maar ook als burger kan je druk uitoefenen. Ga op de barricades staan, bezet een universiteitsgebouw, protesteer, word lid van een vakbond, en dwing de politiek jouw belangen te behartigen, niet die van banken en financiële markten.
