Sneller dan ik hebben kan
Hoe kunnen we een supermens creëren? Met deze nieuwste ontwikkelingen: een 'sperma-chip', waarmee je de zaadcellen kan scheiden op jongens en meisjes; een embryo-selectie, waardoor je kan uitsluiten dat je kind borstkanker erft; Ritalin, wat kan zorgen voor een langere concentratie. Maar hoe ver willen we gaan en moeten we bang zijn voor deze ontwikkelingen? Prof. dr. ir. Peter-Paul Verbeek (Wijsbegeerte, Universiteit Twente) stelt in de laatste lunchlezing dat mens en techniek innig verweven zijn, dat techniek bij de mens hoort en ons zelfs tot mens maakt.
Robots en stofzuigers
'Het beeld wat veel mensen hebben, waarbij de mens tégenover techniek wordt gezet, daar moeten we van af', aldus Verbeek. Vicepremier Lodewijk Asscher ziet de ontwikkeling van techniek, en met name de intrede van de robots, als grote bedreiging voor de werkgelegenheid van laagopgeleiden. Maar Verbeek is het niet eens met Asscher: 'Technische ontwikkelingen, zorgen ook voor een verandering in de normen en waarden van de mens. Toen de stofzuiger en wasmachine werden uitgevonden, dacht iedereen dat het aantal uren dat mensen aan het huishouden besteden, aanzienlijk zou gaan dalen. Het tegendeel was waar. Mensen stelden hun normen bij. Ze wilden een nog schoner huis en nog schonere kleren en gingen vaker wassen en stofzuigen, en waren langer bezig met het huishouden'. Grote kans dat de huidige ontwikkelingen in de techniek ook weer nieuwe werkgelegenheidsplekken zal creëren.
Twee kampen
Volgens Verbeek zijn er twee kampen in de cyborgdiscussie; de rationalisten en de transhumanisten. De rationalisten zien techniek als een ultieme bedreiging van het leven. Met het invoeren van 'designer' baby's gaat de toekomst van de menselijke natuur eraan. Op dit moment komt elk kind min of meer in deze wereld met dezelfde uitgangspositie en ben je de auteur van je eigen leven. Wanneer je wordt ontworpen heb je opeens de 'ontwerpers' en de 'ontworpenden' en is de uitgangspositie voor elke baby niet meer hetzelfde. De transhumanisten vinden het juist een récht om deze nieuwe technologie te gebruiken voor een beter leven. Het is een logische stap in de altijd doorgaande evolutie. Als we kijken naar de geschiedenis, dan hebben wij ons van aap tot mens ontwikkeld, en het is naïef om te denken dat de ontwikkeling nu zal stoppen. Techniek is een logische stap in de evolutie. Volgens de transhumanisten hoeven we geen ethische discussie over de technologische ontwikkelingen te voeren, maar moeten we ons er gewoon bij neerleggen.
Techniek maakt ons tot mens
Verbeek sluit zich bij geen van beide kampen aan, omdat hij techniek en mens niet tegenover elkaar wil zetten. Hij stelt dat we verweven zijn met de techniek en altijd al cyborg zijn geweest. De mens heeft het vermogen om technieken uit te vinden. Techniek komt uit de mens voort. Hij verduidelijkt dit met de oude mythe van Prometheus. 'Tijdens het toebedelen van vaardigheden aan de dieren en de mens, kwam de mens er slecht van af. De vogel kreeg vleugels, de leeuw scherpe tanden. De vaardigheid die de mens kreeg, is het vermogen om een technische beschaving te ontwikkelingen. De mens maakte vuur, als eerste uitvinding, en kon zichzelf daarmee beschermen'.
Ethische vragen
Als techniek zo natuurlijk is, moeten we onszelf dan maar in de verbouwingsuitverkoop zetten en accepteren dat de techniek ons leven zal gaan bepalen? Nee, de juiste manier van omgaan met de technologische ontwikkelingen is om bij het ontwerpproces al na te denken over de ethische kwesties die gepaard zijn met deze ontwikkelingen. De ontwerpers zelf, zoals Robbert-Jan Beun en Floor Scheepers, verwezen hier al na in hun lezingen. Volgens o.a. Frank Miedema en Lenny Verkooijen moeten we zorgen dat de maatschappij meer betrokken wordt bij dit ontwerpproces en de technologische ontwikkelingen. Het is dus niet de vraag of we wel of geen technologische vernieuwingen willen, maar hóe we willen omgaan met de nieuwe middelen.
Omgangsvormen
Toch kan je niet altijd anticiperen op de gevolgen die een uitvinding gaat hebben. De mobiele telefoon dachten we eerst niet nodig te hebben, nu kunnen we bijna niet meer zonder. Constant worden we afgeleid door het oplichtende schermpje. Zo vaak, dat het gaat irriteren en er nu een tegenbeweging is. 'Phonestacking', noemt Verbeek als een voorbeeld hoe om te gaan met techniek. Tijdens een avondje uit leggen alle aanwezigen van een groep de telefoons op elkaar, op deze manier wordt interactie met elkaar afgedwongen. Degene die als eerste zijn of haar nieuwsgierigheid niet kan bedwingen en de telefoon uit de stapel pakt, betaalt de rekening.
Standaard advies over hoe om te gaan met techniek heeft Verbeek niet, hij zou alleen per casus iets kunnen zeggen. Er zijn dus geen algemene regels, maar goede raad komt weer uit de Griekse mythologie: Icarus en zijn vader Daedalus zitten vast op Kreta en proberen te ontsnappen door zelf vleugels te bouwen van hout, veren en was. Daedalus waarschuwt zijn zoon om niet te hoog te vliegen, omdat het was gaat smelten als het te dicht bij de zon komt en dat hij hierdoor zal neerstorten. Maar Icarus kan ook niet te laag vliegen, omdat de vleugels te zwaar zouden worden door het zeewater en hij hierdoor ook niet meer kan blijven vliegen. Het is dus het vinden van de juiste middenweg, maar wél blijven vliegen, anders stort je ook neer. Wij moeten ook een juiste manier vinden om met techniek om te gaan. Niet alle technologische ontwikkelingen roekeloos aannemen, maar ook niet onszelf ervan afkeren.
Voor meer voorbeelden kijk je de lezing 'Altijd al cyborg' terug. In februari 2015 start de volgende lunchlezingenserie, het thema wordt begin januari bekend.
